Boekrecensie: Voor sloop van kerkgebouwen bestaat niet langer een excuus

Deze recensie is van Patricia de Vries. Zij is onafhankelijk recensent, strategisch marketeer en marktverbinder .

‘Elke twee weken komt er een kerk leeg te staan.’ ‘Na de coronacrisis zullen nog meer kerken leeg komen te staan.’ ‘De meeste kerkgemeenten zijn overgeschakeld naar onlinediensten en dreigen de toch al steeds minder trouwe kerkganger definitief kwijt te raken.’ ‘Wat doen we met deze toch zo beeldbepalende gebouwen?’ ‘Herbestemming wint het steeds vaker van slopen.

Het zijn enkele headlines uit krantenartikelen die ik vorige week [resp. 12 en 14 januari 2021] in Het Parool en de Volkskrant las over herbestemming van religieus erfgoed en het boek Kerkgebouwen – 88 inspirerende voorbeelden van nieuw gebruik, uitgegeven door Blauwdruk in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Voor sloop bestaat niet langer een excuus.

Nieuwsgierig geworden door de publiciteit en vanuit mijn professionele interesse in herbestemmingen van historisch vastgoed heb ik het boek direct besteld. Tot mijn grote verrassing kreeg ik de volgende dag een opvallend dik boek thuisbezorgd. Ik ben het 400 pagina’s-tellende boek gaan lezen. Ik raakte enthousiast, want Kerkgebouwen geeft vele tot de verbeeldingsprekende voorbeelden van herbestemmingen van gebedshuizen.

Een aantal zaken die mij opvallen:

• ABC van nieuwe functies en creativiteit. Van Appartement tot Zorgcomplex: het boek is letterlijk een ABC voor herbestemming en mogelijke nieuwe passende functies voor leegstaand religieus erfgoed. Je ontdekt hoe met creativiteit en grote betrokkenheid verrassende nieuwe bestemmingen zijn te bedenken waar je in eerste niet aan zou denken, zoals …..
• Plek van verbondenheid en zingeving. Vanuit het perspectief van gelovigen staat niet iedereen direct te juichen bij een nieuwe functie. ‘Een ruimte die eens heilig was ombouwen tot een alledaagse bestemming laat zich soms lastig rijmen.’ Dat perspectief krijgt aandacht en respect. Vanuit trends en ethische waarden wordt ingegaan op de behoefte naar nieuwe functies van gebedsgebouwen. De kerkgemeenschap krimpt weliswaar, maar de zoektocht van mensen naar zingeving en spiritualiteit blijft. Volgens onderzoekers hechten mensen een bewuster leven in het hier en nu en willen zich verbonden voelen met elkaar en de natuur.
• Beleving en ‘cultuur-maatschappelijke waarden’. De auteurs laten zien hoe bij het opnieuw invullen van een gebedshuis tot een functie waarbij beleving centraal staat, de waardevolle historische en cultureel-maatschappelijke kenmerken het gebouw sfeer en karakter geven, en daarmee de beleving versterken.
• Cijfermatige onderbouwing. De voorbeelden gaan in op de exploitatie: de verbouwingskosten en nieuwe verdienmodellen.
• Actuele thema’s en trends. Herbestemming biedt kansen voor verduurzaming van de gebouwen en hedendaags gebruikerscomfort. Ook maatschappelijk en communicatief gezien is herbestemming interessant. Het biedt inspiratie voor hoe burgerparticipatie, omgevingscommunicatie en publiek-private samenwerking is vorm te geven.
• Verhalen vertellen. Inmiddels hebben al 1825 van de ruim 7100 gebedshuizen in Nederland een andere bestemming gekregen. Maar hun oude functie blijft zichtbaar. Het is aan de (nieuwe) eigenaren, erfgoedliefhebbers en erfgoedprofessionals om deze typische gezichtsbepalende gebouwen en de daaraan verbonden verhalen over onze kerkgeschiedenis te koesteren en door te geven aan volgende generaties.

‘De uitgave biedt een nieuw perspectief aan de toekomst van gebedshuizen. Het onderwerp is actueler dan ooit. Door een breed palet van best practises krijg je inzicht in nieuwe functies, verduidelijkt met een cultureel-maatschappelijke en cijfermatige onderbouwing.’

Mijn conclusie:

Wat mij betreft is dit boek een must have & read voor eigenaren, bestuurders, vastgoedontwikkelaars, overheden, culturele, maatschappelijke organisaties en ondernemers met een kloppend hart voor erfgoed, cultuur en maatschappij. Het ‘bijbeldikke’ gebonden boek is een naslagwerk dat niet misstaat tussen de andere literaire pareltjes in de boekenkast. Maar bovenal geeft deze uitgave een nieuw perspectief aan de toekomst van gebedshuizen. Het onderwerp is actueler dan ooit. Door een breed palet van best practises krijg je als lezer inzicht in nieuwe functies, verduidelijkt met een cultureel-maatschappelijke en cijfermatige onderbouwing. Het historische verhaal in combinatie met een nieuwe toekomst van gebedshuizen in woord en beeld inspireert. Mij in ieder geval wel. U ook?

Overde auteur van dit artikel: Patricia de Vries werkt als strategisch marketeer en marktverbinder. Zij ontzorgt haar opdrachtgevers in marketing- en communicatievraagstukken vanuit strategie, organisatie en realisatie. Met haar dienstverlening geeft zij antwoord op vragen als ‘Hoe ga je je als bedrijf (strategisch) positioneren?’, ‘Hoe organiseer en behoud je de verbinding met de omgeving?’ en ‘Hoe pas je je online/offline communicatie toe, zoals een community, website, social media en PR?’

Haar opdrachtgevers zijn erfgoedorganisaties, projectontwikkelaars, architecten en restauratieaannemers. Daarnaast werkt zij voor kennisinstituten, overheden, en organisaties met een kloppend hart voor historisch vastgoed en culturele maatschappelijke waarde. Zij heeft ervaring in omgevingscommunicatie rondom herbestemmingstrajecten van religieus erfgoed.