Laat zien waar we samen mee bezig zijn
Archeologisch onderzoek aan de voet van befaamde John Frostbrug – bekend van o.a. de film A Bridge Too Far – heeft nieuwe kennis opgeleverd over de Slag om Arnhem in de Tweede Wereldoorlog. Een team van archeologen stuitte in 2013/2014 op sporen van de gevechtshandelingen bij de brug en van de periode na de bevrijding. Er zijn persoonlijke bezittingen van Britten en Duitsers opgegraven en stalen delen van de opgeblazen brug.
Hij ziet niet veel, maar graven kan hij als geen ander: de mol. Volgens archeologen van de Universiteit Gent kan een molshoop een schat aan informatie bevatten. De mol kan kleine historische resten opgraven, die veel zeggen over wat er in de bodem zit. De Vlaamse archeoloog Jan Trachet kwam min of meer toevallig op de mol als archeologisch wapen. Op een archeologische site in Vlaanderen konden de Gentse archeologen niet in de grond graven, omdat dat de bodem zou verstoren. Ze besloten om aanwezige molshopen te onderzoeken en deden tot hun verbazing allerlei vondsten.
Al 25 jaar gaan Leidse archeologiestudenten naar de Duitse plaats Schöningen voor opgravingen in een bruinkoolgroeve. Elk jaar komen daar bijzondere objecten van zo’n 300.000 jaar oud boven de grond. Hoogleraar Thijs van Kolfschoten blikt terug aan de hand van vier bijzondere vondsten: een werpstok, houten speren, dierenbotten met lange krassen en een schedel van een sabeltandtijger. De vondst van de werpstok in 1994 “symboliseert het moment dat we wisten dat Schöningen wel eens een zeer waardevolle vindplaats zou kunnen zijn”. De vondst van de sabeltandtijger in 2015 “laat zien dat er 300.000 jaar geleden nog sabeltandtijgers waren in Europa”.
3D-archeologen Maarten Sepers en Kim van Straten van Panoptes Heritage werken aan driedimensionale beelden van de Deventer Waag en de droge gracht die in vroeger tijden op de plek van het Waaggebouw liep. Ze doen dat in opdracht van museumorganisatie Deventer Verhaal. Eerdere 3D-beelden zijn momenteel te zien op de tentoonstelling in Museum De Waag. Om verdwenen bouwwerken in 3D na te maken, verzamelen Sepers samen met Van Straten veel informatie. “We koppelen in de 3D-beelden eigenlijk alle informatie die er te krijgen is over een gebouw. En dat tot op de steen nauwkeurig.”
Bij de kust van Oostende is een Duitse onderzeeër gevonden. De U-boot is de best bewaarde die tot nu toe is gevonden. De boot is nagenoeg intact. De luiken van de boot zijn zelfs nog gesloten. Dat wijst erop dat de boot niet eerder is gevonden en dat de lichamen van de 23 bemanningsleden nog aan boord zijn. Welke boot het precies is, is nog niet bekend. De Duitse vloot bij de kust van Vlaanderen bestond uit negentien boten. Van de vijftien gezonken boten zijn elf boten gevonden. Het serienummer moet meer duidelijkheid geven.
Ter stimulering van aandacht voor de cultuurhistorie in de gemeente Enschede is een nieuwe erfgoedprijs ingesteld door de Stichting Historische Sociëteit Enschede Lonneker (SHSEL). De prijs gaat naar een projecten of instellingen die zich op het grondgebied van de gemeente Enschede hebben onderscheiden, specifiek binnen het werkterrein van de SHSEL. Bijvoorbeeld met renovatie of herbestemming van een gebouw of ensemble met erfgoedwaarde, de herinrichting van een historische tuin, park of plein, projecten op het gebied van de archeologie, publieksactiviteiten met betrekking tot erfgoed die het belang van erfgoed als kennisbron van het verleden benadrukken, publicaties of een combinatie van het eerdergenoemde.
Bruno Werz is een Nederlandse archeoloog die, als een ware Indiana Jones, al vanaf de jaren 80 onderzoek doet naar het VOC-schip ‘Haarlem’. Het schip strandt in 1647 voor de kust van het huidige Kaapstad. Speciaal voor deze lezing, vliegt Bruno Werz over vanuit Zuid-Afrika, waar hij woont en werkt als maritiem archeoloog en beroepsduiker. Zondag 24 september vertelt hij in het Nationaal Archief over zijn zoektocht.
Archeologen hebben bij opgravingen in Arnhem een bijzonder restant van een majolicabord-gevonden. Dat vertelt stadsarcheoloog Leo Smole via ArcheoHotspots. Het stuk lag bij de Eusebiuskerk in een beerput op de plek waar de loop van de Sint-Jansbeek moet komen. Het stuk aardewerk dateert van rond 1600. Majolica is een soort van imitatieporselein. Op de vondst is een afbeelding van twee mannen te zien. Volgens Smole is het een poging om Chinees porselein na te doen, maar verraadt een ‘Hollands boerderijtje’ op de achtergrond de ware aard van het stuk.
Archeologen hebben op de bouwplaats van een ecoduct over de Amersfoortseweg tussen Maarn en Doorn sporen van de eerste grootschalige bosbouw op de Utrechtse Heuvelrug aangetroffen. In de bodem van de bouwplaats vonden onderzoekers van Vestigia een groot aantal kuilen en een aantal langgerekte greppels, vermoedelijk uit rond de wisseling van 19de naar de 20ste eeuw. De kuilen en greppels zijn opgevuld met donkergrijze bosgrond die contrasteert met het omringende gele zand. Het patroon blijkt overeen te komen met oude kaarten die een indruk geven van de ontginning van de Utrechtse Heuvelrug rond 1900.
Archeologen hebben aan de voet van de John Frostbrug in Arnhem een grote hoeveelheid oorlogsresten en persoonlijke bezittingen van militairen uit WO II opgegraven. Volgens de archeologen geven de opgravingen een beter beeld van wat er direct na de Slag om Arnhem in september 1944 rond de brug is gebeurd. De opgravingen zijn uitgevoerd, omdat Rijkswaterstaat de uiterwaarden van de Rijn aanpakt. In de grond bleek een Duitse luchtafweergeschutstelling ingegraven, wat volgens de archeologen bewijst dat de brug ook na de slag heel belangrijk bleef voor de bezetters. Ook is een baileybrug (een tijdelijke oeververbinding) gevonden.
De bewoners van de toekomstige wijk Austerlitz-Noord zullen niet de eerste Nederlanders zijn die dagelijks hun broodje eten op een historische plek. Toch is het nu nog kale gebied, dat archeologen vanaf 25 september gaan uitpluizen, uniek in zijn soort. Austerlitz is de enige locatie in Nederland waar ooit een “semi-permanent” legerkamp uit de tijd van Napoleon was gevestigd, zegt Peter de Boer van Omgevingsdienst Regio Utrecht. Het kamp bestond van 1804 tot 1808. Zo’n 18.000 mannen woonden er voor langere tijd. Na het archeologisch onderzoek, gaat de schop de historische bodem in voor de bouw van 115 woningen.
Een groep amateurarcheologen speurt in de buurt van het gehucht Zwartewaterklooster in de provincie Overijssel naar de restanten van de grafzerken van 149 omgekomen ridders van de Slag bij Ane in 1227. De stenen liggen waarschijnlijk in een kleine kolk, waar een akkerbouwer ze in 1954 in zou hebben gegooid. Als de stenen worden gevonden, geeft dat waardevolle historische informatie. “Waarschijnlijk staan daarop de namen en de riddertekens van de mannen die gesneuveld zijn”, aldus amateurarcheoloog Fre Spijk. In Zwartewaterklooster verrees na de slag een klooster, waar de ridders jarenlang tijdens speciale diensten werden herdacht.
Nederland en Australië hebben een belangrijke nieuwe overeenkomst gesloten over de manier waarop de twee landen het cultureel erfgoed onder water gezamenlijk beheren en onderzoeken. Nederlanders verkenden de kustlijn van Australië al in 1606, ruim 150 jaar vóór James Cook. Het ondertekende memorandum van overeenstemming vertegenwoordigt de belangrijkste evaluatie van de manier waarop de twee landen het gezamenlijke beheer hebben geregeld sinds 1972. Het streven is om meer gezamenlijke projecten op te zetten, kennis en middelen uit te wisselen, en het gezamenlijk beheer formeel in lijn te brengen met het UNESCO-verdrag ter bescherming van cultureel erfgoed onder water uit 2001.
De vorig jaar uit de IJssel gehaalde middeleeuwse kogge blijft voor het nageslacht bewaard. Na de lichting van de kogge is onderzocht of het wrak kon worden geconserveerd. Al snel werd duidelijk dat de staat van de kogge beter was dan gedacht, maar of het te bewaren was, bleef onduidelijk. Nu duidelijk is dat de kogge wordt geconserveerd, wil Koelewijn verder met de plannen voor een expositieruimte voor “het meest complete schip uit de middeleeuwen dat ooit is gevonden”. Het gereedmaken van het wrak duurt mogelijk nog zo’n vijf jaar. “Teleurstellend lang”, vindt Koelewijn.
Tijdens de Nationale Archeologiedagen op 13, 14 en 15 oktober krijgen jong & oud de kans om in de wondere wereld van de archeologie te stappen. Deuren die normaal gesloten blijven gaan open, nieuwe vondsten worden onthuld en op verschillende plaatsen mag het publiek ook zelf z’n handen vuilmaken. Meer dan 200 organisaties laten met een gevarieerd programma zien wat er allemaal onder onze voeten verborgen ligt tijdens de 3de editie van de Archeologiedagen.
Niks geen glazen plafond: bij de Vikingen waren vrouwen gewoon in de hogere rangen van de strijdkracht te vinden. Archeologen trekken die conclusie nadat ze zich nog eens over één van de best bestudeerde Vikinggraven uit het midden van de tiende eeuw bogen. Het graf bevindt zich in de Vikingstad Birka en werd al in de negentiende eeuw ontdekt. Hoewel het skelet qua vorm eigenlijk altijd al aan een vrouw deed denken, konden onderzoekers zich niet voorstellen dat het een vrouw was. Ten onrechte, zo blijkt nu uit een DNA-analyse.
De W.A. van Es-prijs is een aanmoedigingsprijs van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voor jong onderzoekstalent op het gebied van de Nederlandse archeologie. Deze archeologieprijs wordt afwisselend toegekend aan een proefschrift of een masterscriptie. Aan de prijs zijn een bedrag van € 2000,- en een oorkonde verbonden.
Het roemruchte Vikingverleden van Asselt kan de prullenbak in. Er is nooit een kamp van Noormannen gevonden, net zo min als een versterkte hof van de nazaten van Karel de Grote. De opgravingen die dat zouden hebben aangetoond, zijn belabberd uitgevoerd. Dat blijkt uit een nieuwe studie van archeoloog Leo Verhart in opdracht van de gemeente Roermond. Verhart stelt dat de archeoloog die de opgravingen destijds leidde, Jan Hendrik Holwerda, last had van tunnelvisie. Dat het verhaal van Vikingen in Asselt bijna 90 jaar lang standhield, wijt Verhart aan het aanzien van Holwerda.
Archeologen hebben resten gevonden van een Romeins grafveld in de bodem waar nieuwbouwplan Den Bogerd-Udenhout moet verrijzen. Het gaat om ongeveer 21 crematiegraven, waarin kleine stukjes verbrand bot maar ook aardewerkpotten zijn gevonden. Laboratoriumonderzoek moet uitwijzen welk geslacht, leeftijd of eventuele ziektes te koppelen zijn aan de verbrande botjes, die vaak niet groter zijn dan enkele vierkante centimeters. De graven dateren vermoedelijk uit de eerste en tweede eeuw na Christus. Gevonden paalsporen van een inheems-Romeinse boerderij en een 3,5 meter diepe waterput wijzen erop dat de begraven mensen in de directe nabijheid van het grafveld hebben gewoond.
De ArcheoHotspots zijn genomineerd voor de tweejaarlijkse Grote Archeologie Prijs. De prijs wordt uitgedeeld voor het project dat het beste inspeelt op de presentatie van archeologie richting het publiek. De Grote Archeologie Prijs wordt dit jaar op 28 oktober voor de derde keer uitgereikt tijdens de Nacht van de Geschiedenis. Gedurende de hele maand oktober, de Maand van de Geschiedenis, kan het publiek stemmen op zijn of haar favoriete project. De Grote Archeologie Prijs is een initiatief van Stichting Archeologie & Publiek. Via deze prijs wil de organisatie archeologie en publiek dichter bij elkaar brengen.
Toen archeozoöloog Wim van Neer 10 jaar geleden op een Egyptische begraafplaats van meer dan 5700 jaar oud de resten vond van 6 katten, wist hij dat wat hem op school was geleerd niet waar kon zijn. De kat was al huisdier lang voordat hij bij een farao op schoot kroop. Waren de katten nakomelingen van dieren die vanuit het Nabije Oosten Egypte waren binnengebracht? Of hebben de Egyptenaren de lokale Afrikaanse wilde kat voor een tweede keer gedomesticeerd? Van Neer blijft zoeken naar een antwoord. “De geschiedenis van onze huisdieren heeft ons nog zoveel te leren.”
In de dodenstad Dra’Abu el-Naga’ in Egypte hebben archeologen een 3500 jaar oude tombe ontdekt. De tombe werd ooit aangelegd voor de rijke goudsmid Amenemhat. De tombe telt meerdere kamers. Rechts van de ingang bevindt zich een grafkamer waarin waarschijnlijk de goudsmid en zijn vrouw ter ruste werden gelegd. In de kamer zijn verschillende mummies, sarcofagen, houten dodenmaskers en beelden van Amenemhat en zijn vrouw gevonden. Links van de ingang bevindt zich nog een tweede kamer. Ook hier zijn sarcofagen aangetroffen. Of Amenemhat nog steeds in één van deze grafkamers rust, is onduidelijk.
Het bastionblok bij de Harderwijkse Vissershaven dat dankzij explosievenonderzoek was blootgelegd, zou na restauratie een permanente zichtplek krijgen naast de nieuwe Dolfinariumbrug. Maar waar is het stuk muur met een lengte van zo’n 4,5 meter gebleven? Vaststaat dat de ‘opruimoperatie’, waarvan totaal onbekend is wanneer deze heeft plaatsgevonden, de nodige tijd in beslag heeft genomen. Zeer waarschijnlijk is dit ook vastgelegd door de webcamcamera’s die de Waterfrontwerkzaamheden continu in beeld brengen. Projectdirecteur Kees de Boer van Boskalis stelt dat hij alles zal doen om de achterhalen wat er gebeurd is.
Wie een blik werpt op het nieuws kan de volgende conclusies trekken: archeologen zijn alleen geïnteresseerd in schatten; archeologie is alleen goed voor een quasimystiek gevoel voor mysterie; archeologische vondsten die niet kunnen worden gepresenteerd als ‘het Pompeii van…’ worden niet gefinancierd. Hoewel deze conclusies een beetje satirisch zijn, neemt Jona Lendering ze wel serieus. “Archeologie komt steeds weer in het nieuws met onzin en dat overschaduwt het serieuze nieuws. Zo dupeert de archeologie bona fide wetenschappers die zichzelf niet overschreeuwen en de samenleving wél willen verrijken.”
Vier projecten zijn genomineerd voor de Grote Archeologie Prijs. Deze landelijke prijs wordt toegekend aan het project dat het beste inspeelt op de presentatie van archeologie en het vertalen en verbeelden daarvan richting het publiek. De hele maand oktober, tijdens de Maand van de Geschiedenis, kan het publiek stemmen op zijn of haar favoriete project. De prijs wordt uitgereikt tijdens de Nacht van de Geschiedenis op 28 oktober in het Rijksmuseum te Amsterdam.
