Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
De Nieuwe Sint Bavo Kathedraal in Haarlem, de Munsterkerk in Roermond en de Walburgiskerk in Zutphen aluiten zich aan bij het Grootste Museum van Nederland, een samenwerking tussen Museum Catharijneconvent en zestien kerken en synagogen door heel het land. Met de drie nieuwe locaties wordt niet alleen de landelijke dekking verbeterd, maar ook de variëteit in historische periodes, architectuur en kunstwerken vergroot.
Met het openstellen van de Nieuwe Sint Bavo Kathedraal in Haarlem, de Munsterkerk in Roermond en de Walburgiskerk in Zutphen breidt het Grootste Museum van Nederland uit tot zestien locaties. De uitbreiding volgt op het succes van het eerste seizoen 2017-2018, waarbij in een halfjaar 100.000 extra bezoekers naar de tot dan toe dertien locaties kwamen. Het Grootste Museum van Nederland wordt aangestuurd door Museum Catherijneconvent in Utrecht. Het idee van het ‘grootste museum’ is mensen ook in eigen land te verleiden tot het bezoeken van historische kerken, daar waar ze die nu vooral in het buitenland aandoen.
Heerlen heeft er een rijksmonument bij: de Christus Koningkerk. Deze kerk uit 1964 van de Limburgse kerkenarchitect Jozef Fanchamps neemt in de Heerlense mijnwerkerswijk Vrieheide een centrale plaats in. De aanwijzing tot rijksmonument past binnen het aanwijzingsprogramma voor de wederopbouwperiode 1959-1965 dat de RCE uitvoert namens de minister van OCW. Het ontwerp van de kerk vertegenwoordigt een bijzondere architectuurhistorische waarde. Het maakt deel uit van de modernisering in de kerkenbouw waarin de regio Zuid-Limburg en de architect Fanchamps een belangrijke rol vervullen. De kerk is in 2004 aan de eredienst onttrokken en zal over twee jaar het regionaal archief huisvesten.
Vier katholieke kerken in Enschede gingen in 2015 voorgoed op slot. Drie jaar later heeft hun voormalige inventaris zich over Europa verspreid. Wat er over is, ligt in een opslagplaats: de resten van Rooms Enschede. Rien Tiehatten is voorzitter van de liquidatiecommissie van de parochie Enschede. “Als parochie wil je niet alleen zorgvuldig omgaan met de gebouwen, maar ook met wat er in zit. De gelijktijdige sluiting van vier kerken plaatst je in dat opzicht voor een geweldige opdracht.” De verkoop vond plaats via het officiële kanaal dat het bisdom Utrecht daarvoor heeft. “Een soort Markplaats, maar dan voor kerken.”
Stichting Utrechts EigenDom heeft maandag een online platform gelanceerd waar mensen restauratiewensen en herinneringen aan de Domtoren kunnen delen. Tegelijkertijd gaat de stichting de komende vijf jaar geld inzamelen om enkele restauratiewensen daadwerkelijk te kunnen realiseren. Reden voor het initiatief is dat de Domtoren vanaf volgend jaar tot ongeveer 2024 volledig in de steigers komt te staan. “De restauratie biedt een unieke kans om belangrijke wensen die niet gefinancierd kunnen worden uit het gemeentelijk restauratiebudget nu te realiseren. Denk daarbij aan het uitlichten van de toren (…)”, aldus Olav Rosenberg, initiatiefnemer en voorzitter van de stichting.
“Het orgel van Baard. Een renovatie waard.” Dat staat op een spandoek bij de Gertrudiskerk in het Friese dorp. In de Gertrudiskerk bevindt zich een orgel van Bakker & Timmenga uit 1888. Het eenklaviers instrument verkeert in een zo slechte staat dat het eigenlijk niet meer te bespelen valt. Daarom is vanuit het dorp en de kerkgemeenschap een actie gestart om het orgel te laten restaureren. De kosten worden geraamd op € 60.000. Een derde van het bedrag is al binnen door subsidie van het orgelfonds, een derde moet zelf worden gefinancierd en een derde moet worden gefinancierd met fondsenwerving.
De grootste verborgen oase in de Utrechtse binnenstad is het voormalige kloostercomplex rond het Duitse Huis. Het is een plek met een ongekend rijke historie van ridders, keizers, koningen en anonieme soldaten. De oudste delen dateren uit 1348. In de 19e eeuw werd een statige vleugel toegevoegd als militair hospitaal. Het Duitse Huis dankt z’n bestaan aan de Derde Kruistocht die in het jaar 1189 begon ter ‘bevrijding’ van Jeruzalem. Het hotel dat nu in het Duitse Huis is gevestigd, is genoemd naar Karel V, koning van Spanje, keizer van Duitsland en landsheer van de Nederlanden.
Archeologen stuitten tijdens de restauratie van de hervormde kerk in Nieuwer Ter Aa op een ware topvondst: een tufstenen muur uit het jaar 1138. Al jaren staat de toren van de kerk scheef. Hoe dat kwam, was tot vorige week een raadsel. Met de ontdekking van een tufstenen muur, van zichzelf een zacht gesteente, is het antwoord gevonden. Ingrid Cleijne, van het Bureau voor Archeologie en Bouwhistorie, meent dat de muur nieuw licht werpt op de historie van de kerk. “Omdat tufsteen een duur gesteente was, moet de bouw een hele investering zijn geweest voor de toenmalige gemeente.”
Volgens Lilian Grootswagers, secretaris van de Europese organisatie Future for Religious Heritage (FRH), bevinden we ons op een beslissend moment in de geschiedenis waar het gaat om herbestemming van religieus erfgoed. “We moeten mensen bewust maken dat religieus erfgoed kán verdwijnen.” Voor goede herbestemming is veel creativiteit nodig, ziet Grootswagers. “Er is veel mogelijk, maar daarvoor moet je soms wel out of the box denken. We staan voor een interdisciplinaire opgave: alleen als we kennis uit verschillende domeinen koppelen en innovatief nadenken, zullen er nieuwe kansen ontstaan.”
Geïnspireerd door de Olympische fakkel van Athene heeft non-profitorganisatie Future for Religious Heritage het ‘Torch for Culture and Heritage’ gelanceerd. Het initiatief is bedoeld om het bewustzijn te stimuleren en zo bij te dragen aan het behoud van het Europese religieuze erfgoed. Als onderdeel van het Europese Jaar van het Culturele Erfgoed 2018 is deze ‘Torch’ een schatkist met herinneringen en persoonlijke verhalen vanuit alle landen van Europa. Herinneringen, verhalen, boodschappen die aantonen hoe betekenisvol en belangrijk het religieuze erfgoed voor Europeanen is.
De ontkerkelijking heeft ingrijpende gevolgen voor het kerkelijke vastgoed. Omdat het praktisch onmogelijk is om alle nog bestaande gebouwen te behouden, is een toegespitste aanpak noodzakelijk. Promovendus Herman Wesselink: “We kunnen beter kerken herbestemmen dan slopen, al is dat laatste niet uit te sluiten.” Wesselink verdedigde aan de VU het proefschrift ‘Een sterke toren in het midden der stad – Verleden, heden en toekomst van bedreigde Nederlandse kerkgebouwen’. Hij richt zich vooral op de periode 1800-1970, het tijdvak waarin de meeste kerken zijn gebouwd, maar ook de periode waarin er meer kerken dan ooit zijn gesloopt.
De ChristenUnie en het CDA in Overijssel komen bij de behandeling van de P-nota met een gezamenlijke motie waarin zij aandacht vragen voor beeldbepalende kerkgebouwen en kerkorgels. De motie is een samenvoeging van twee initiatieven van beide partijen en wordt ondersteund door D66, VVD en SGP. Het onderhoud, de revitalisering en de herbestemming van kerkgebouwen en -orgels is een toenemend punt van zorg voor veel beheerders. Het Rijk stelt de komende jaren extra middelen beschikbaar voor de restauratie en verduurzaming van monumenten waaronder kerken. CU en CDA willen daarop insteken met hun gezamenlijke motie.
