Het Brabantse landschap wordt volgebouwd

In de 19e-eeuw zag men idyllische landschappen verstoord worden door grote spoorwegbruggen en fabriekspijpen. Als reactie hierop ontstonden in Europa het begrip ‘erfgoed’ en ook de eerste erfgoedorganisaties. Nu zijn het de nieuwbouwwoningen, windparken, megastallen en de distributie- en datacentra die ons open landschap – of wat er nog van over is – teniet doen. Wordt het niet tijd voor wat meer actie uit de erfgoedhoek?

Het Nederlandse landschap verrommelt, verdoost, verlelijkt… afgelopen jaren zagen we dit soort koppen al volop in het nieuws. Vooral in Brabant lijkt het vaak raak te zijn. Ondanks de vele protesten van bewoners worden open landschappen volgebouwd met distributiecentra en dorpjes omringd door megastallen en grootschalige nieuwbouw. Al in 2018 liet Natuurmonumenten weten zich ernstig zorgen te maken. Zij zagen zandpaden, bomenrijen en kleine gevarieerde akkertjes in hoog tempo verdwijnen. Eentonige weilanden, boomkwekerijen en andere oprukkende bebouwing komt daarvoor in de plaats.

Video uit 2018 van Omroep Brabant. Irma de Potter van Natuurmonumenten maakt zich zorgen om het Brabantse Landschap.

Mooiste boerderij van Brabant

En deze week moest ook de ‘mooiste boerderij van Brabant’ eraan geloven. De 17e-eeuwse boerderij in Vlijmen dreigt te worden ingebouwd. De gemeente (Heusden) wil namelijk twee nieuwe huizen naast de boerderij bouwen. Stichting De Brabantse Boerderij is niet blij, zij ziet weer een stukje authentiek Brabant ‘naar de haaien’ gaan.

Voorzitter Strouken tegen Omroep Brabant: “Vroeger lagen de boerderijen in een stuk groen. Akkers, een moestuin, weilanden voor de dieren en een stuk natuur waar het hout gesprokkeld kon worden. Het hoort allemaal bij de boerderij. En die unieke plekken zijn enorm aan het verdwijnen in Brabant.”

Bewoonster Marie van de Middelhaai is een petitie gestart tegen de nieuwbouw rond haar boerderij.

Boerderij in Vlijmen
Boerderij in Vlijmen. Foto: still omroep Brabant
Als er één schaap over de dam is volgen er meer. De gele vlakken geven aan waar de nieuwbouwwoningen komen te staan naast de Vlijmense boerderij (A). Zullen er straks op de plek van de vraagtekens nog meer nieuwbouwwoningen verrijzen? Zonder visie wordt er telkens stukje van de ‘boerderij biotoop’ afgkenaagd.

Strouken zat al om de tafel met wethouder Van Bokhoven van monumentenzorg van Heusden: “Moeten we dan heel Nederland op slot gooien?”, had de wethouder gezegd. Strouken beseft dat er meerdere belangen zijn in een gemeente, zoals die van woningbouw. Maar volgens Strouken had de wethouder van tevoren over het rijksmonument moeten nadenken. “Dat bewustzijn is nog niet aanwezig. Ik hoop dat dat in de toekomst wel gebeurt.”

Verdozing en verrommeling

En dat bewustzijn lijkt er langzaamaan te komen. Afgelopen najaar berichtte BinnenlandsBestuur dat een meerderheid van de Brabantse Provinciale Staten wil dat de provincie meer te zeggen krijgt over grote distributiecentra. De Brabantse oppositie, maar ook coalitiepartij Forum voor Democratie, wil dat er meer regie komt en de groei van het aantal grote ‘superdozen’ niet ten koste gaat van het Brabantse landschap.

Ook Landschapsarchitect en voormalig Rijksadviseur van het Landschap Berno Strootman maakt zich druk over de ‘verommeling’ van het landschap. Hij pleitte afgelopen november voor een minister van Ruimte in het volgende kabinet. De Rijksoverheid moet volgens hem weer de regie krijgen over de ruimtelijke ordening in Nederland. Veel verantwoordelijkheden op dit terrein de laatste jaren gedecentraliseerd en dat heeft ertoe geleid tot een opmars van zonneparken en distributiecentra.

Wat doen erfgoedverenigingen?

Waarschuwingen lijken vooral te komen van architecten, planologen, vanuit de natuurbescherming en van bewoners zelf. Blijft de erfgoedsector achter? Misschien zit die teveel vast in het beschermen van individuele gebouwen. In dat geval komt het goed uit dat er een nieuwe beleidsperiode voor de deur staat!

Reacties zijn welkom onder dit bericht.

  1. Nederland heeft hele drastise wetten en richtlijnen nodig om het mooie te behouden want het meeste is al gesloopt, ik noem het danook – het land der slopers -want ik woon nu al 55 jaar in Engeland en hier hebben ze dat met wetten en regels tegen gehouden en zo wonen wij in een 14e eeuws huis, die bestaan niet meer in Nederland en als die er nog staan dan zijn ze van binnen al helemaal verknolt ?!!
    Hengelo (O) waar mijn familie na de verschrikkelijke oorlog overleefd te hebben in 1949 ons vestigden is gewoon een ramp stad gewprden waar alles mocht – huizen mixen met industrie enz. enz.
    Hier in Engeland is dat allemaal veel en veel beter georganiseerd !!
    Neem er een voorbeeld aan mijnheer de Wedhouders en al die andere ambtenaren.

    Groetjes uit een prachtig East Sussex,
    Gerard Lemmens,

  2. Hallo Gerard, of de regelgeving in Engeland zoveel strikter is dan in Nederland kan ik niet beoordelen. Naar mijn idee speelt de volksaard een grote rol hierbij. D Brit is van oudsher conservatief en behoudend ingesteld. Veel meer dan in zijn algemeenheid de nuchtere Nederlander, hoewel dat m.i. ook per regio verschilt. Ook in NL is nog veel authenticiteit te vinden.
    Wellicht zal ook meespelen dat Nederland veel dichter bevolkt is, waardoor – in het kader van onder meer de woningbouw – het niet mogelijk of wenselijk is in alle gevallen voldoende rekening te houden met cultureel erfgoed (hoe jammerlijk dat ook is).

    Wat betreft het onderhavige bericht: Naar mijn idee staat cultuurhistorie bij een groot deel van de bewoners en politici in Noord-Brabant niet hoog op de agenda. En dat heeft zijn weerslag op bepaalde beslissingen om iets al dan niet te beschermen. Een paar reacties zijn naar mijn idee exemplarisch hiervoor:

    In het onderhavige bericht is te lezen:
    ‘Strouken zat al om de tafel met wethouder Van Bokhoven van monumentenzorg van Heusden: “Moeten we dan heel Nederland op slot gooien?”, had de wethouder gezegd.’

    En in een nieuwsbericht van BN DeStem, over de Halsterse molengebouwen die opeens zijn gesloopt (https://www.bndestem.nl/bergen-op-zoom/halsterse-molengebouwen-opeens-gesloopt-we-worden-belazerd-waar-we-bij-staan~a06982ea/), is te lezen:

    ‘Withagen heeft een deal met het Zorghuys dat ter plekke een woonvoorziening voor dementerende ouderen wil realiseren. Langer uitstel was volgens Withagen geen optie meer. ,,Anders zijn we over twee jaar nog aan het procederen omdat er een kakkerlak, een vleermuis of een wortel zit. We moeten in dit land naar de toekomst kijken.’’ ‘

    Of dit komt door onwil, gebrek aan kennis, of een andere oorzaak zou ik niet weten, maar al met al is het wel schadelijk voor het Brabantse landschap.

  3. Dit voorbeeld maakt, net als veel andere voorbeelden, duidelijk dat een integrale benadering (en daarmee wellicht meer regie) voor de inrichting van NL nodig is, waarbij zaken in samenhang met elkaar worden beoordeeld. Vanuit de ‘groene’ hoek wordt vooral naar landschap en natuur gekeken, vanuit de ‘rode’ hoek naar de individuele gebouwen. Een gebiedsgerichte benadering zou de verschillende perspectieven bij elkaar moeten brengen, zodat ze elkaar kunnen versterken. Stichting De Brabantse Boerderij heeft gelijk: boerderij, erf en land hangen met elkaar samen. Niet alleen vanwege cultuurhistorische overwegingen, maar ook omdat dat bijdraagt aan natuur, landschap en biodiversiteit, om maar wat te noemen.
    Het Boerderijenfonds ijvert vanaf de oprichting voor zo’n integrale benadering. Elders in de erfgoedsector is men overigens ook verder aan het kijken dan alleen naar het gebouw: in Groningen wordt o.a. door Heemschut gepleit voor het behoud van het open landschap in het Oldambt. Ook de Erfgoeddeal benadert erfgoed vanuit een bredere opvatting dan alleen de individuele gebouwen. Er is nog wel een weg te gaan, maar het begin is er zeker wel.

  4. Zo’n naïeve uitspraak als “Moeten we dan heel Nederland op slot gooien” is een duidelijk voorbeeld van pure onwil. Elke bestuurder weet zelf dat dat een onzinnige uitspraak is. De onwil is overigens deels gebaseerd op ondeskundigheid. Wat vooral dwars zit is de onbereidheid om deskundig te worden of om naar deskundigen te luisteren. Soms volgt achteraf de reactie: “dat wist ik niet”. Voordat je ingrijpt in het landschap heb je de taak om ook de cultuurhistorische waarde vast te stellen van het gebied waar je ingrijpt. Dan pas kun je waarden en belangen onderling afwegen.

  5. Nederland heeft mijns inziens inderdaad drastische wetten en richtlijnen nodig om ons toch al zo schaarse erfgoed een betere bescherming te bieden. Mijn naam is Marja Kivits, ik ben al 30 jaar de bewoonster van bovengenoemde Brabantse boerderij. Mijn gemeente, de gemeente Heusden, heeft evenals andere gemeenten, (nog?) niet het inzicht of het bewustzijn hoe bijzonder ons aller schaarse erfgoed is, m.n. niet hoe bijzonder mijn boerderij en haar biotoop is. Maar toch kan en mag een dergelijke (ondeskundige) gemeente het lot van dergelijk uniek erfgoed bepalen zonder enige bemoeienis van hogere overheden en ondanks protest in de vorm van vele zienswijzen en handtekeningen en de steun van erfgoedorganisaties als Stichting de Brabantse Boerderij en de Bond Heemschut. In mijn geval via een belendend postzegelproject. Hoe bijzonder mijn boerderij nog is, blijkt wel uit het feit dat het filmpje op facebook van Omroep Brabant binnen een week al ruim 1 miljoen keer bekeken is: https://www.facebook.com/watch/?v=900410150761993 (Marja woont zoals dat in 1890 ging).
    Ik heb samen met Stichting de Brabantse Boerderij gepoogd de wethouder monumentenzaken van onze gemeente uit te leggen hoe bijzonder. Zowel Stichting de Brabantse Boerderij als de Bond Heemschut onderschrijven dat de combinatie materieel, groenlandschappelijk en immaterieel cultuurhistorisch erfgoed (dus mijn boerderij, haar biotoop en ik als bewoonster en erfgoedhoedster) niet alleen bijzonder is voor onze lokale of regionale identiteit maar ook voor onze Brabantse en onze nationale identiteit. De boerderij is generaties lang origineel behouden gebleven met niet alleen een monumentale voorgevel, maar alle gevels rondom nog onveranderd monumentaal incl. de achterdeur van 1.54 m. en ook haar originele groene natuurlandschappelijke biotoop. Ook intern is de boerderij nog vrijwel geheel origineel gebleven als na de laatste verbouwing in 1890, met een stal met plee, een achterhuis met sopketel, een geut/historische keuken met pomp, een deftige gang met Naamse plavuizen en een herd/historische huiskamer met een open schouw en bedstee. De boerderij is niet puntgaaf gerestaureerd maar nog origineel gebleven in haar aloude groene omgeving. Hoe bijzonder is dat? Zij is daarnaast al bijna 20 jaar opengesteld voor publiek. Mijn boerderij is niet van mij alleen, maar een beetje van ons allemaal. Ik geef er als mijn alter ego boerin Marie van de Middelhaai van anno 1890 rondleidingen (erfgoededucatie voor jong en oud) en kleinschalige huiskamerconcertjes (erfgoedrecreatie) met zelfgemaakte liedjes in het aloude plaatselijke dialect over het eenvoudige tevreden alledaagse boerenleven anno 1890, waarbij iedere bezoeker zich in de 19de eeuw waant. Maar nu wordt ons lot bepaald door het gemeenteplan van 2 nieuwbouwhuizen vol in het zicht van de ramen van de boerderij. Voor slechts 2 huizen, 2 gezinnen, wordt de hele boerderijbiotoop aangerand alsmede de mogelijkheid voor alle bezoekers om de 19de eeuwse sfeer nog langer te kunnen wanen. Als er één schaap over de dam is, zullen er ongetwijfeld meer volgen. Is dit wat we willen met ons toch al zo schaarse nog bijna geheel originele erfgoed?
    Ik wil daarom pleiten voor actie. Ik ben een petitie gestart tegen de gemeenteplannen en stel een classificatiesysteem van ons erfgoed voor, waarbij erfgoed met een hoge classificatie een hoge bescherming geniet, zodat ondeskundige gemeenten ons aller bijzondere dierbare erfgoed niet meer onnodig kunnen aanranden. Hogere overheden staan er nu bij en kijken er naar. Ik wil met mijn petitie heel graag doordringen tot onze overheid en onze minister van OCW, mevrouw Ingrid van Engelshoven. Beste overheid: Scheer de combi van een voor publiek opengestelde geheel origineel gebleven boerderij en haar groene biotoop waarin erfgoededucatie en recreatie plaatsvindt niet over één kam met een geheel verbouwd monument met enkel nog een monumentale voorgevel. Laat lagere overheden a.j.b. niet over ons aller hoger erfgoed beslissen.
    Ik wil met mijn petitie 40.000 handtekeningen verzamelen zodat ik bovengenoemd probleem kan voorleggen aan de Tweede Kamer en aan onze minister OCW als spreekbuis van ons aller bedreigd erfgoed, waarbij ik haar rechtstreeks kan verzoeken om dergelijke gemeentepraktijken een halt toe te roepen. Ik wil u daarom allen vragen mijn petitie te steunen en door te sturen aan anderen: http://www.petitie24.nl/petitie/3535/Marie.
    Dè ge bedankt zet, dè witte. Houdoe, war!
    Met enthousiaste erfgoedgroet
    Marja Kivits

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

We hebben zorg genomen om alle rechthebbenden voor hier gereproduceerde foto's te traceren, soms evenwel zonder succes. Iemand die in dit opzicht meent rechten te hebben wordt vriendelijk verzocht om contact op te nemen met de redactie van de Erfgoedstem.