Piet Kleij: Reactie op ‘Het einde van Jan Pieterszoon Coen’

Dit ingezonden artikel is een reactie op het stuk van Gertjan de Boer dat vorige week in de Erfgoedstem verscheen.

In zijn stuk van 16 juni 2020 zegt Gertjan de Boer dat hij inmiddels voorstander is van het neerhalen van het standbeeld van Jan Pietersz. Coen omdat het een historische figuur is waarvoor wij ons nu schamen. Mijnheer De Boer vindt dat dergelijke beelden moeten worden verwijderd om ruimte te krijgen om over het verleden te kunnen praten. Hij vraagt zich alleen af welke beelden moeten worden verwijderd en waar je de grens legt.

Vreemd is het dat de heer De Boer denkt dat zijn eigen mening maatgevend is voor de mening van alle Nederlanders: WIJ schamen ons voor Jan Pietersz. Coen, schrijft hij. Dat is niet juist. Heel veel Nederlanders schamen zich, net als ik, helemaal niet voor Jan Pietersz. Coen. Zij snappen wel dat het onjuist is om mensen uit de 17e eeuw te verwijten dat ze zich niet hielden aan onze 21e eeuwse opvattingen over wat goed of fout is. Wij doen ongetwijfeld ook dingen waarvan over 300 jaar wordt gezegd dat ze absoluut niet door de beugel kunnen, maar welke dingen dat zijn, weten wij niet en daar kunnen wij dus ook niets aan doen. De Britse schrijver L. P. Hartley schreef eens Het verleden is een vreemd land, ze doen de dingen anders daar. Dat de mensen die standbeelden willen neerhalen en straatnamen willen hernoemen dit maar niet begrijpen, is op zijn zachtst gezegd tamelijk merkwaardig.

Nog merkwaardiger is het idee dat de beelden verwijderd moeten worden om ruimte te krijgen om over het verleden te praten. Maar je kunt toch ook over het verleden praten wanneer die beelden blijven staan? Sterker nog: de aanwezigheid van die beelden is een goede aanleiding om over het verleden te praten.

Het verwijderen van beelden van historische figuren is daarentegen een heilloze weg die geen enkel probleem oplost maar juist veel nieuwe problemen veroorzaakt. De belangrijkste vraag, die vaak niet wordt gesteld door voorstanders van het verwijderen en hernoemen, is dan natuurlijk: wie bepaalt eigenlijk welk beeld moet sneuvelen?

Zo is in Londen het standbeeld van Churchill beklad, van de enige regeringsleider die niet boog voor Nazi-Duitsland. Dankzij deze man marcheren wij in Europa nu niet achter een hakenkruisbanier aan. Het argument om het standbeeld van Churchill neer te halen, is dat hij in zijn jonge jaren racistische dingen heeft gezegd. Maar weegt dat op tegen wat hij heeft gedaan om het fascisme, de gruwelijkste vorm van racisme, te bestrijden? En wie bepaalt dat? 

Ook bij het verwijderen van beelden in Nederland zullen dit soort problemen opduiken. In Amsterdam staat aan de Churchilllaan (!) het inmiddels bekladde standbeeld van Mahatma Ghandi, opgericht op initiatief van Hindoestanen in Nederland. Voor veel Indiërs is Ghandi de Vader des Vaderland die op geweldloze wijze actie voerde tegen de Britse overheersing van India. Maar hij heeft, net als Churchill, in zijn jonge jaren ook racistische uitspraken gedaan. Weg dat beeld? En wie bepaalt dat??

Dan de Nelson Mandelabrug in Arnhem, heeft die wel een goede naam? Mandela was in zijn jonge jaren betrokken bij verschillende bomaanslagen en was strikt genomen een terrorist. Een brug vernoemen naar een terrorist, kan dat wel? Moet die brug niet worden hernoemd? En naar wie? En wie bepaalt dat???

Tenslotte is het zo dat mannen als Jan Pietersz. Coen, Piet Hein en Michiel de Ruyter in de 16e en 17e eeuw hun leven hebben gegeven voor Nederland. Dankzij hun offers kon Nederland een onafhankelijk land worden waar allerlei grondrechten tot stand kwamen zoals de vrijheid van meningsuiting. Door dit recht is het mogelijk dat de actievoerders kritiek kunnen leveren op de manier waarop de Nederlandse geschiedenis wordt behandeld in de schoolboekjes, op de manier van optreden van de belastingdienst, op het lage aantal gekleurde mensen in hoge functies bij musea, op politici en op vele andere personen en zaken. Maar om gebaseerd op dit recht te pleiten voor het neerhalen van de standbeelden van de mannen die dit allemaal mogelijk maakten, komt tamelijk hypocriet over: wel gebruik maken van het recht van vrije meningsuiting, maar intussen de standbeelden neerhalen van degenen die hiervoor gestorven zijn. Dit lijkt mij nu net iets waarvan over 300 jaar wordt gezegd dat zoiets absoluut niet door de beugel kan.

Piet Kleij

  1. “Heel veel Nederlanders schamen zich, net als ik, helemaal niet voor Jan Pietersz. Coen. Zij snappen wel dat het onjuist is om mensen uit de 17e eeuw te verwijten dat ze zich niet hielden aan onze 21e eeuwse opvattingen over wat goed of fout is.” Duizenden mensen over de kling jagen wordt pas in onze tijd als fout gezien? Dat dacht ik niet. Zijn optreden wekte toen al weerstand. Als je je daarvoor niet schaamt, is er toch iets mis met je morele standaard. “Tenslotte is het zo dat mannen als Jan Pietersz. Coen, Piet Hein en Michiel de Ruyter in de 16e en 17e eeuw hun leven hebben gegeven voor Nederland.” Nee hoor, onze vrijheden die je vervolgens opsomt, hebben weinig of niets met hun activiteiten te maken. Het is trouwens nogal onhistorisch deze drie in één adem te noemen, alsof er geen verschillen tussen hen bestonden, juist ook in moreel opzicht.

  2. Beste Piet,

    Leuk dat u zo uirvoerig op mijn artikel reageert! Dit is waar ik op hoopte: discussie. het is wel jammer dat u mij zo bij naam noemt meermaals. Inhoudelijk ben ik het deels met u eens hoor. Een opiniestuk schrijf je natuurlijk betogend om het interessant te maken en het debat te voeden.
    U heeft helemaal gelijk met uw vraag die steeds terugkomt: wie bepaalt het? En natuurlijk ben ik geen voorstander voor het weghalen / bekladden van beelden van Churchill en Ghandi. Deze excessen halen ook de discussie weg bij waar het echt om gaat: de beelden voor personen waarvan vast staat dat hun gedrag onacceptabel is. (Ja, volgens huidige maatstaven. Maar duizenden mensen doden op de Banda-eilanden?)
    Het beeld voor Coen is opgericht in 1893. Een tijd van nationalisme in heel Europa. Helden uit het verleden werden aangehaald om de natiestaat te versterken. Het diende dus ook een politiek doel. In de samenleving was er tegelijkertijd vraag naar dergelijke beelden. Nu lijkt het andersom: het draagvlak is op zijn minst tanende. Kunnen we dan niet verantwoorden dat we hem weghalen? is dat geen nieuwe laag van de geschiedenis?

    Groet,
    Gertjan

  3. Beste mensen laat u niet gek maken door een aantal moraal ridders, als we alles moeten verwijderen wat zogenaamd niet door de (hedendaagse) beugel kan, kunnen we heel Nederland wel ontruimen. Laten we dan beginnen in Den Haag met onze regering, gevolgd door alle mensen die ooit met justitie in aanraking zijn geweest, daarna iedereen die ooit is vreemdgegaan en natuurlijk alle homo’s en lesbiennes. Ja het ruimt al aardig op maar we zijn er nog niet! Ook alle niet Nederlanders die geen baan hebben moeten maar weg want dat kan ook niet door de beugel!
    Beste mensen, snapt u de flauwekul? Simpele zielen trachten u gek te maken met deze onzin. In het verleden zijn er hele oorlogen ontstaan door lui die trachten wiggen te drijven in een stabiele samenleving. Laat Nederland lekker Nederland blijven en geniet van dit mooie land, als we die lui hun gang laten gaan en niet zelf meer nadenken is het einde zoek, het gevolg: ruzie, opstanden, burgeroorlog, oorlog!
    De veroorzakers hiervan zullen in de toekomst ongetwijfeld als held geëerd worden en een standbeeld krijgen wat vervolgens na 300 jaar weer gesloopt moet worden.

  4. In deze discussie heb ik nog niemand gehoord over de artistieke waarde die deze beelden vanzelfsprekend ook hebben. Ik lees alleen maar verhalen over de symbolische waarde, maar dat is natuurlijk niet alleen en alles bepalend. Wie neemt het hierbij op voor de betreffende beeldhouwer, c.q. de schilder, de dichter, de schrijver, de musicus? Moeten deze beelden, schilderijen, boeken, muziek, etc. zo maar vernield of zelfs vernietigd worden? Wie vindt dat hij/zij kan bepalen wat ik mooi mag vinden of bekijken/beluisteren en met welk recht?

  5. De uitlokkers van de discussie hebben naar alle waarschijnlijkheid een veel ander doel voor ogen dan alleen maar het neerhalen van historische figuren, waarbij en passant ook maar eventjes figuren in diskrediet worden gebracht die totaal niets met de discussie van doen hebben. Nee, het zal veel meer gaan om het proberen omver te werpen van de huidige maatschappelijke normen en waarden en bestaande leefstructuren. Nu, na 75 jaar vrede hebben wij in Europa een samenleving opgebouwd die als uitgangspunt nu juist de waarden en normen voor een evenwichtig en eerlijke samenleving nastreeft waarbij de uitbanning van discriminatie een prominente plaats in inneemt. Dat het in het verleden niet allemaal voorbeeldig en naar de huidige normen is gegaan is een feit, maar door die feiten weg te moffelen zullen zij niet verdwijnen. Nazaten of nieuwkomers in onze samenleving zullen geen weet meer hebben van al dat gedoe en dan zal er wederom alle ruimte zijn om degenen te onderdrukken en te discrimineren die hun niet bevalt. Van welke kant dat dan zal komen zal de vraag zijn. Een goede vriend van mij uit België schreef mij dat daar ook onwezenlijke discussies lopen en dat daar ook beelden moeten verdwijnen, terwijl andere schurken mogen blijven bestaan. Tot slot vatte hij de hele gang van zaken samen met de woorden: ‘Als het Westen ten onder gaat, zal het aan zelfhaat zijn.’

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

We hebben zorg genomen om alle rechthebbenden voor hier gereproduceerde foto's te traceren, soms evenwel zonder succes. Iemand die in dit opzicht meent rechten te hebben wordt vriendelijk verzocht om contact op te nemen met de redactie van de Erfgoedstem.