Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
De gemeente Loppersum heeft voor het eerst vier woningen een monumentale status gegeven. De eigenaren hebben hier zelf om gevraagd met het oog op de versterking. De gemeente had eerder al een lijst met 330 beeldbepalende gebouwen opgesteld, die vanwege de aardbevingsproblematiek niet zomaar verbouwd of gesloopt mogen worden. Dat geeft vooral bescherming voor de buitenkant van het gebouw.
De Groningen Bodem Beweging wil dat er een pas op de plaats wordt gemaakt met de versterking van huizen in het aardbevingsgebied. Volgens de groep loopt de operatie uit de hand. “Er zijn belangrijke argumenten om direct te stoppen met de huidige aanpak: gemeenschappen worden langdurig ontwricht en het erfgoed en aangezicht van Groningen lijken definitief te verdwijnen.” De Groninger Bodem Beweging is wel voor het verder versterken van scholen, publieke gebouwen en zorginstellingen. Ook vindt de groep dat de afhandeling van schadeclaims snel weer opgepakt moet worden.
Tijdens hun rondgang in het bevingsgebied in Groningen ontvingen Fred Schoorl en Nathalie de Vries onheilspellende berichten over de belabberende kwaliteit van de ingrepen. Volgens Schoorl en De Vries is er sprake van “oplapwerk in plaats van wederopbouw” en van (te) veel partijen die met elkaar “kluitjesvoetbal” spelen. Geschrokken van de misstanden, pleiten Van Schoorl en De Vries voor en integraal en inclusief kwaliteitsplan voor de hele regio. “Leefbaarheid moet centraal staan, niet een technocratische aanpak van gebouwen met onvoldoende oog voor bewoners en leefomgeving.”
Het is de Vereniging Groninger Monument Eigenaren een doorn in het oog dat veel beeldbepalende gebouwen in dorpen en steden in het bevingsgebied geen monumentale status hebben. “Het kan het verschil maken tussen sloop en versterken”, zegt voorzitter Derk Kremer. De belangengroepering, die 150 leden uit de hele provincie Groningen telt, lanceert binnenkort een omvangrijke lobby bij gemeenten. “We zijn verbijsterd dat gemeenten op dit punt tot nu toe zo weinig actie hebben ondernomen om hun eigen cultureel erfgoed te beschermen.” De vereniging wil dat de gemeenten ‘met gepaste haast’ aan de slag gaan.
Plaats Melkema in Huizinge, boerderij Occo Reintiesheert in Stedum en boerderij De Haver in Onderdendam worden binnenkort eigendom van Het Groninger Landschap. De NAM, die de rijksmonumenten nu nog in bezit heeft, betaalt drie miljoen euro aan Het Groninger Landschap om de boerderijen te restaureren en de komende dertig jaar te onderhouden. De bakstenen voorhuizen van de boerderijen zijn zwaar en daardoor niet veilig bij een aardbeving. De voorhuizen blijven daarom de komende jaren leeg staan en in de schuren worden woonruimtes gemaakt. Zo kunnen er toch mensen in de rijksmonumenten wonen.
Vier historische panden die door de NAM zijn opgekocht, worden weer bewoond. “We willen daarmee de verloedering en eventuele diefstallen bestrijden”, is de verklaring van NAM- woordvoerder Ewoud Nysingh. Het gaat om de woning bij molen Zeldenrust in Westerwijtwerd, de Occo Reintjesheerd in Stedum, de monumentale Geertsemaheerd in Slochteren en boerderij De Haver in Onderdendam. Dat laatste pand wordt al wat langer weer bewoond. De vraag is of de gebouwen die eerder werden opgekocht door de NAM, nu wel veilig zijn. “Er is in alle gevallen geen sprake van een acuut onveilige situatie”, verzekert de NAM-woordvoerder.
De NAM wil het opknappen van rijksmonumenten in het aardbevingsgebied overlaten aan instanties die daarvoor zijn opgericht. De NAM is in onderhandeling over de overname van boerderij Zuidpool bij Usquert. Eerder verkregen panden staan sinds de overname leeg. Tweede Kamerlid Henk Nijboer (PvdA) maakt zich daar zorgen over en heeft vragen gesteld aan minister Kamp van EZ en minister Bussemaker van OCW. Nijboer is benieuwd wat de NAM met de monumenten gaat doen. De NAM heeft laten weten dat de panden niet worden gesloopt. Erfgoedinstanties willen de monumenten wel overnemen, maar zijn nog in onderhandeling over de ‘bruidschat’.
De NAM koopt weer een monument in het aardbevingsgebied op. Het gaat om de boerderij Zuidpool (zie video’s), net buiten Usquert. Het rijksmonument dateert uit 1852. Zuidpool is een typisch Hogelandster herenboerderij. Het is niet bekend wat de NAM heeft betaald. Zuidpool is omgeven door een U-vormige gracht. Rond het monument ligt een bijzondere slingertuin, die in de 19e eeuw is aangelegd door tuinarchitectenfamilie Vroom. Naast de landbouwfunctie heeft Zuidpool in de loop der jaren dienst gedaan als erfgoedlogies en trouwlocatie. Prinses Beatrix en Prins Claus logeerden er ooit bij een bezoek aan Groningen.
Fotojournalist Arno de Haan vreest dat het karakteristieke aanzicht van Groningen enorm verandert door de aardbevingen: “(angst)beelden van een provincie die meer en meer gaat lijken op een Noordoostpolder doemen op.” (…) “Groningen kent een geschiedenis van vele eeuwen, en dat was tot nu toe aan het landschap en de gebouwen af te lezen. Ik hoop dan ook dat het erfgoedprogramma, dat onlangs werd gepresenteerd, zich hard zal maken voor behoud van alle historische panden, en niet mee zal gaan in een systeem waarbij wordt geselecteerd wat wel of niet bewaard zal worden voor het nageslacht.”
Worden markante Groninger boerderijen, kerken en huizen het slachtoffer van een bouwpakketarchitectuur? Moeten typisch Groningse bouwkenmerken het veld ruimen voor eenheidsworst? Die angst bestaat bij de vereniging Groninger Dorpen en bij het magazine Noorderbreedte. Ook andere belanghebbenden verenigen zich om het Gronings erfgoed te behouden. Zij gaan, op voorspraak van Goffe Jensma, hoogleraar Groninger taal en cultuur, met de inwoners van de provincie op zoek naar alles wat typisch Gronings is. Zo moet een beeld worden verkregen over wat Groningen beslist niet kwijt mag raken in deze grote make-over.
“Ruïnes in Groningen? Behoud van erfgoed moet te allen tijde voorop staan. In de urgentie van de aardbevingsproblematiek en grootschaligheid van de versterkingsopgave mag het Gronings erfgoed nooit ondergesneeuwd raken.” Zo reageert het Erfgoedberaad Groningen op het door RTV Noord naar buiten gebrachte advies van de RCE om van niet te redden monumenten in Groningen ruïnes te maken. “Zorg dat de RCE juist de afweging tussen wat de eigenaar wil, monumentwaarden en veiligheid als uitgangspunt neemt. Zodat de juiste keuzes gemaakt kunnen worden om behoud van het Gronings erfgoed en de Groninger identiteit te garanderen.”
De RCE is geschrokken van en niet blij met de commotie die ontstaan is over de omvorming van monumenten in Groningen tot ruïnes. “Achteraf gezien is het gebruik van dat woord misschien niet zo handig geweest”, geeft programmaleider Paul Schaap van de rijksdienst toe. De rijksdienst benadrukt dat “slechts in uitzonderlijke gevallen” monumenten niet te redden zijn en dus gesloopt moeten worden. “En dan zeggen wij: als er niets anders dan sloop opzit, dan is wellicht het omvormen tot een ruïnes een mogelijkheid. Zodat er toch nog een stukje geschiedenis bewaard blijft voor Groningen.”
