Verslag bijeenkomst herbestemming kerken

Op 27 augustus jongstleden organiseerde het kennisinstituut op het sociale en culturele domein PON op initiatief van de provincie Noord-Brabant een interactieve ontmoetingsbijeenkomst, over de herbestemming van vrijkomende kerken in Brabant. De bijeenkomst, met de klinkende titel “Hoe werken we aan kerken?!”, vond plaats in de voormalige Heilig Hartkerk in Boxtel. Deze kerk is zelf aan het begin van dit jaar aan de eredienst onttrokken en wacht nu op een passende herbestemming. Dat een tweetal lokale ondernemers met een plan voor de pastorie op de bijeenkomst aanwezig was, toonde al dat er goede animo voor is!

De circa 30 deelnemers aan de bijeenkomst vormden een gemêleerd gezelschap: nieuwbakken eigenaren van andere kerken in Brabant, een lid van een pas opgerichte coöperatie die nog in de markt is voor een met sluiting bedreigde kerk, twee bewoners van Boxtel die deel uitmaken van een wijkplatform… maar ook een afgevaardigde van het kerkbestuur van de Heilig Hartkerk, leden van het Prins Bernard Cultuurfonds, een architect, een stedenbouwkundige, etc. De variatie aan achtergronden en belangen maakten dynamische gesprekken mogelijk, aanvullingen en opmerkingen over en weer – en bovenal veel inspiratie.

Het thema werd ingeleid door Mariëlle Tuinder van het PON, die zich al enkele jaren met het onderwerp bezig houdt. De infographic over het proces van herbestemming van kerken, welke zij samen met de provincie heeft ontwikkeld, vormde een mooi startpunt en houvast voor de rest van de avond (zie de link onderaan deze pagina). Want daar ging het tijdens de bijeenkomst om: wat komt er allemaal kijken bij het geven van een nieuwe functie aan een voormalige kerk? Hoe ga je om met de betrokkenen, het gebouw zelf, de omgeving en de verhalen? Kan je gepaste plaats geven aan de (monumentale) feiten van de constructie en het interieur, maar ook aan de emoties van deze bijzondere categorie erfgoed?

Om de aanwezigen een kijkje te geven in de mogelijkheden die herbestemming biedt, presenteerde Lilian Grootswagers van Erfgoed.nu enkele geslaagde case studies uit het buitenland, zoals een grand café met een stilteruimte, een gymzaal met trapezes, of een luxe hotel. Buiten onze landsgrenzen schrikt men vaak van de situatie in ons land, vanwege het grote aantal kerken dat hier in kort tijdsbestek vrijkomt – en waar sloop een reële mogelijkheid is bij wijze van oplossing. Dit conflict tussen schaarse ruimte, niet-alledaagse (en dus uitdagender her te bestemmen) gebouwen en financiën is daarmee bijna uniek Nederlands te noemen.

Het tweede deel van de bijeenkomst bestond uit een viertal opeenvolgende deelsessies onder leiding van een gastvrouw- of heer van het PON, waar de aanwezigen in wisselende samenstelling aan mee deden. Zo kon iedereen bijdragen aan de gekozen thema’s: A) samenwerking en communicatie, B) financiering en tijdelijke exploitatie, C) herbestemming: waar moet je aan denken en D) draagvlak creëren en vasthouden. Elk half uur rouleerden de deelnemers volgens vooropgezet schema, terwijl de aantekeningen en post-its steeds meer ruimte innamen op de flip-overs. Het mooie hiervan was dat elke nieuwe groep aanvullingen kon doen op de ideeën van hun voorgangers, ofwel juist extra nadruk kon geven op de belangrijkste punten.

Uiteindelijk was het aan José van Rosmalen van de provincie Noord-Brabant om de uitkomsten van de deelsessies samen te vatten en voorlopige conclusies te schetsen. Opvallend was dat enkele ogenschijnlijke dooddoeners als ‘open communicatie’ scherper naar voren waren gekomen. Immers, een lang proces met vele belanghebbenden gaat pas echt goed rollen als ieder accepteert dat die verschillende belangen er zijn en dat ieder een agenda kan en mag hebben. Ook interessant was de discussie over het verkiezen van bijvoorbeeld een wederopbouwkerk in perfecte staat, boven een bouwvallige neogotische kerk met rijksmonumentale status, als het gaat om de kans op een geslaagde en door de samenleving breed gedragen herbestemming.

De bijeenkomst viel naast de inhoudelijke discussie over erfgoed en proces positief op door de strakke leiding van het PON, de ontspannen sfeer in de prachtige Heilig Hartkerk en zeker ook de goed verzorgde soep en broodjes (debatteren tussen 5 en 9 doe je niet op een lege maag). Al met al was de bijeenkomst zeer geslaagd te noemen en nodigt uit tot volgende samenkomsten. De toekomst van vrijkomende kerken in Brabant – en hopelijk omstreken – ziet er na “Hoe werken we aan kerken?!” wederom een tikje rooskleuriger uit.

N.B. Voor hen die in de provincie Noord-Brabant nadenken over of net zijn begonnen met herbestemming van een kerk: tot 1 november 2015 kunnen nog subsidieaanvragen worden ingediend bij de provincie, voor ondersteuning tijdens het proces. Maak hier gebruik van! Voor meer informatie kunt u contact opnemen met José van Rosmalen (jvrosmalen@brabant.nl) of volg de link hieronder.

Harry Pape
Rubicon Erfgoed

Bekijk ook:

Infographic van het PON over vrijkomende kerken
Aanvraagpagina subsidieregeling provincie Noord-Brabant
Ondertekend statement ‘Toekomst voor kerkgebouwen in Noord-Brabant’