70 jaar na dato: onthulling van Zadkine’s monument op 15 mei

De onthulling van het beeld 'De verwoeste stad' van de Franse kunstenaar Ossip Zadkine op 15 mei 1953.
De onthulling van het beeld 'De verwoeste stad' van de Franse kunstenaar Ossip Zadkine op 15 mei 1953. Fotocollectie: Nationaal Archief

Toen kunstenaar Ossip Zadkine in 1947 per trein vanuit Parijs over het Luchtspoor het verwoeste centrum van Rotterdam binnenreed, moet het een surrealistisch schouwspel zijn geweest. Het maakte in ieder geval een diepe indruk op hem.

De diepe indruk leidde ertoe dat hij een monumentaal beeld wilde creëren als eerbetoon aan het verschrikkelijke bombardement van 14 mei 1940. Dit zou zijn levenswerk worden. Enkele jaren later, op 15 mei 1953, vond de onthulling plaats van het bronzen beeld. Zadkine noemde het beeld ‘La Ville détruite’, wat ‘De verwoeste stad’ betekent. Het beeld toont een figuur waaruit het hart is weggerukt, zoals het hart van Rotterdam ook letterlijk werd weggerukt. Hij schreeuwt naar de lucht en heft zijn armen omhoog, als een poging om de bombardementen te stoppen. “Een kreet van afschuw om de onmenselijke wreedheid van dit beulswerk,” aldus de kunstenaar.

Het beeld verwierf al snel een iconische status voor Rotterdam, de wederopbouw en de veerkrachtige inwoners van de stad. Het dient voornamelijk als symbool voor het verwoestende bombardement. Sinds 2010 is de brandgrens, die de grens van de vuurzee na het bombardement markeert, gemarkeerd. Langs deze symbolische grens zijn speciale lampen in de grond geplaatst. Deze lampen tonen vlammen, het silhouet van een Duitse bommenwerper en het kenmerkende beeld van Zadkine.

Cadeau
Rotterdam ontving het beeld als een geschenk van de directie van De Bijenkorf. Het oude, beschadigde warenhuis van architect Dudok stond niet ver van deze locatie. Het oorspronkelijk Joodse bedrijf wilde een monument oprichten ter herinnering aan de 737 Joodse medewerkers die het leven lieten. Een van de voorwaarden was dat het beeld op deze specifieke plek zou blijven staan. Vijf jaar na de onthulling van het beeld kreeg het plein de naam “Plein 1940”. Op deze plek staat nog steeds het indrukwekkende kunstwerk, met de handen in de lucht.

Plein 1940 is uitgegroeid tot een gedenkplaats. Op traditionele wijze wordt hier op 14 mei het bombardement herdacht met toespraken en twee minuten stilte. Voorheen diende dit plein als de centrale locatie voor de dodenherdenking toen de Coolsingel werd verbouwd. Daarnaast neemt het beeld van Zadkine ook een prominente plaats in tijdens andere belangrijke gelegenheden, zoals demonstraties en stille tochten. Bijvoorbeeld, in maart vorig jaar stond het beeld centraal tijdens een manifestatie tegen de oorlog in Oekraïne.