90 jaar Openluchtbad Zwolle: van gekraakt zwembad tot warm bad voor vrijwilligers

Voorzitter Rinette van Vliet bij Openluchtbad Zwolle

Dit jaar bestaat het Openluchtbad Zwolle 90 jaar. In 1933 ontwierp J.G. Wiebenga dit symmetrische badencomplex met gewaagde constructies volgens ‘het nieuwe bouwen’. Vrouwen en mannen zwommen er decennialang gescheiden – behalve op woensdag. Dan ging het schot tussen de zwembaden open en werd er flink naar elkaar gespetterd en geflirt. Sinds de jaren ’90 wordt het openluchtbad beheerd door een bijzondere vereniging. Word je lid van het zwembad, dan help je ook mee aan de exploitatie ervan.

Inmiddels heeft de vereniging ruim 7000 leden, die jaarlijks een aantal uur kassa draaien of in het groen werken. Maar liefst 150 van hen zijn vaste vrijwilligers. Zo ook Rinette van der Vliet, sinds 2016 bestuursvoorzitter. Lang hoefde ze niet na te denken toen ze voor de functie werd gevraagd: “Ik woon in de wijk en ben zelf actief bij de zwemvereniging. Ook mijn kinderen zwemmen al jaren in het openluchtbad.” Dat geldt voor veel leden, die al generaties lang bij het bad komen. “De kinderen van toen komen nu zelf met hun gezinnen zwemmen”.

Een zo duurzaam mogelijk monument
In 1994 kreeg het Openluchtbad Zwolle de beschermde Rijksmonumentenstatus. Het exploiteren van een monument kent momenteel een grote uitdaging: verduurzaming. Rinette: “We hebben veel verduurzamingsmaatregelen getroffen. Zo verwarmen we het bad met een zonnesysteem, waardoor we tijdens een warme zomer nauwelijks gas stoken. Een volgende stap is om de baden ’s nachts af te dekken met zeil. Maar omdat het zwembad een monument is, mogen we niets aan de constructie veranderen. En je hebt te maken met technisch onmogelijkheden.” Net als veel andere organisaties kampt ook de vereniging met hoge energieprijzen. Rinette is momenteel in gesprek met de gemeente en heeft goede hoop. “De beleidsadviseur heeft aangegeven: dit is een gezamenlijk probleem en we laten jullie niet vallen.”

Dit is een gezamenlijk probleem en we laten jullie niet vallen

Het bad bezet: kraakactie tegen de sloop
Inmiddels heeft de gemeente het Openluchtbad Zwolle volledig omarmd. Dat was in de jaren ‘90 wel anders. Het college van B&W besloot dat het bad moest plaatsmaken voor een subtropisch zwemparadijs. Ondanks protesten ging in 1992 het zwembad op slot. Een groepje wijkbewoners liet het er niet bij zitten en kraakten op een onbewaakt moment het bad. “Zij hebben hier 77 dagen gezeten. Er stonden zelfs hele families met tenten en caravans. Buurtbewoners brachten soep en er werden rommelmarkten gehouden.” Uiteindelijk ging de wethouder overstag: het bad mocht blijven als een vereniging dit voortaan zou exploiteren.

Rinette in gesprek met de krakers van toen
Rinette in gesprek met de krakers van toen

Het geheim van een betrokken groep vrijwilligers
Wat begon als burgerlijke ongehoorzaamheid, is inmiddels uitgegroeid een organisatie met ruim 7000 leden. Rinette: “Mensen hebben zich toentertijd letterlijk verenigd tegen de sloop van het bad. Deze crisis werd een gezamenlijk doel. Het vormde de basis voor de hechte vereniging die we tot op de dag van vandaag zijn.” Wat is het geheim van een betrokken groep vrijwilligers? “Het is heel belangrijk om je waardering uit te spreken. We organiseren feesten, sturen verjaardagskaarten en houden een grote barbecue aan het einde van het seizoen. Daarnaast hebben we een duidelijke organisatiestructuur met werkgroepen en coördinatoren. Je werkt vrijwillig, maar niet vrijblijvend. En we blijven ons gezamenlijk doel benoemen. Zo weten mensen waarvoor ze het doen.”

Deze crisis werd een gezamenlijk doel. Het vormde de basis voor de hechte vereniging die we tot op de dag van vandaag zijn

Bommetje in een warm bad
Waar voor veel erfgoedorganisaties het vinden van nieuwe vrijwilligers een uitdaging is, groeit het Openluchtbad flink. “We gingen in een paar jaar van 80 naar 150 vaste vrijwilligers, die meer dan 30 uur per jaar voor het zwembad werken. En dan hebben we nog onze zwemmende leden die 4 tot 6 uur per seizoen bijspringen.” Een seizoen loopt van de meivakantie tot en met de derde zondag van september. Dat laatste weekend wordt afgesloten met het kampioenschap bommetje: “Met een grote meetlat en emmertje aan een gewicht, meten we hoe hoog de spetters komen.” Ondanks dat de vereniging in de wintermaanden actief blijft, zien veel vrijwilligers tegen het einde van het seizoen op. “We hebben een grote sociaal-maatschappelijke functie en zijn voor veel mensen letterlijk een warm bad.”

De geschiedenis levend houden
Mede dankzij deze hechte community kreeg het Openluchtbad Zwolle in 2022 de meeste stemmen voor de Erfgoedvrijwilligersprijs. Rinette kijkt met veel plezier en trots terug op het winnen van deze prijs. De helft van het prijzengeld moet worden besteed aan teamactiviteiten, het andere aan kennisoverdracht. Daarvoor heeft de vereniging iets bijzonders op het oog: “We willen ter ere van de krakers en bezetters bij het bad een kunstwerk plaatsen. Zo blijft de geschiedenis zichtbaar voor huidige én toekomstige leden.”