Foto: Stadsherstel / Aart Jan van Mossel
Stadsherstel is maandag 15 februari de nieuwe eigenaar geworden van één van de laatste drie overgebleven kaatsbanen in Nederland. De voormalige kaatsbaan van Huis ter Kleef ligt in de Stadskweektuin van Haarlem. Van het kasteel Huis ter Kleef uit 1500 is alleen een ruïne over maar de kaatsbaan heeft de eeuwen doorstaan. Voor kaatsen, een vroege vorm van tennis, bouwde de adel overdekte banen. Deze 16e-eeuwse kaatsbaan was eigendom van familie van Brederode (de Hollandse adel).
Verschillende functies
De oorspronkelijke kaatsbaan heeft slechts voor een korte tijd dienst gedaan als kaatsbaan. Hendrik van Brederode (1531-1568) was de eigenaar van het kasteel, Huis ter Kleef, met bijbehorende gebouwen. Hij vluchtte in 1567 naar Duitsland en stierf daar in februari 1568. In 1715 kocht de gemeente Haarlem het landgoed en kreeg daarbij ook de kaatsbaan in bezit. Deze werd verpacht als boerderij. Het complex werd rond 1910 opgenomen in de door L.A. Springer aangelegde stadskwekerij. Tot voor kort was de kaatsbaan de expositieruimte van het centrum voor natuur- en milieueducatie, die in het naast gelegen pand is gevestigd.
Nieuwe bestemming
Stadsherstel heeft het bijzondere pand van de gemeente gekocht. Met de nieuwe huurder zijn de projectleiders in een vergevorderd gesprek. Het plan is om er een yogaschool te vestigen, waarin ook bedrijfstrainingen vanuit een yoga filosofie worden gegeven. De restauratie en de herbestemming van dit gebouw zal hopelijk een vliegwieleffect tot stand brengen voor de verdere herontwikkeling van de Stadskweektuin. De gemeente Haarlem wil de Stadsweektuin omzetten in een duurzaam park waar Huis ter Kleef het middelpunt van is.
De naam Huis ter Kleef
De naam van het huis is waarschijnlijk afkomstig van Margaretha van Kleef, gravin van Holland, aan wie het huis in 1403 werd overgedragen. In 1492 kwam het huis in het bezit van de familie Brederode, die het huis en later de ruïne beheert tot het wordt gekocht door gemeente Haarlem. De naam Huis ter Kleef is gebleven maar deze naam wordt nu alleen gebruikt voor de voormalige kaatsbaan.
Kaatsen
In de 12e eeuw is kaatsen ontstaan als ontspanningsspel voor kloosterlingen. Met de hand werd toen de bal over en weer geslagen. Eind 13e eeuw werd het spel overgenomen door de burgerij en met name de adel. De burger speelde het op straat en aan de adellijke hoven werden in de 15e eeuw speciale ommuurde banen gebouwd. In de loop der tijd werd het spel ook met slaghout gespeeld en in de 16e eeuw met een racket.
Kaatsbaan van de Brederodes
Nederland bezat minstens vijftien adellijke banen waarvan er slechts drie de slopershamer hebben overleefd. De Brederodes werden op grond van hun afkomst en positie gezien als de natuurlijke leiders van de Hollandse adel. De kaatsbaan van de Brederodes werd rond 1560 gebouwd volgens het type Heu Quarré-baan en is qua grondplan vrijwel onveranderd gebleven. Kaatsbanen van dit type hadden een gladde vloer van hardstenen plavuizen of gegoten klei of kalk. Langs een lange en een korte zijde werd een galerij gemaakt met een afdak. Langs de lange zijde was de galerij voorzien van een beschermmuur voor het publiek. Hierin waren ook de twee toegangen tot het speelveld aangebracht. Aan de korte zijde was de galerij dichtgetimmerd op ‘la Grille’ na. Dit was een opening waar doorheen kon worden geslagen. Onder in de muur ertegenover was een tweede opening ‘Le Trou’ en hoger in deze muur bevond zich een nis met een plank genaamd ‘Lais”de bij het raken punten opleverden.
De eerste afbeelding van de kaatsbaan van Huis ter Kleef is een aquarel van Saenredam uit begin 17e eeuw. Wel wordt de kaatsbaan al genoemd in een stuk van de burgemeester van Haarlem uit 1573. De burgemeester beschrijft dat Don Frederico, zoon van Alva, twaalf gevangenen had opgesloten in de kaatsbaan en dat zij daar al snel van de honger omkwamen. Don Frederico verklaarde hierover: “Ik heb ze het leven toegezegd, maar niet het eten”.
In datzelfde jaar liet Alva het kasteel opblazen, waarschijnlijk uit angst dat het Hollands verzet Huis ter Kleef zou gebruiken bij een tegenaanval op het bezette Haarlem. De kaatsbaan overleefde de explosie, er wordt gedacht dat het dak er toen wel werd afgeblazen. Hopelijk wordt hierover meer duidelijk tijdens het bouwhistorisch onderzoek. Ook is het nog de vraag of het ‘’Huis met het Torentje’’, dat een eenheid vormt met de kaatsbaan tegelijkertijd is gebouwd of er al eerder stond.
Stadsherstel Amsterdam
Stadsherstel Amsterdam redt monumenten en beeldbepalende panden door ze zorgvuldig te restaureren, een passende bestemming te geven en te verhuren. De panden worden in bezit gehouden, waarmee een goede staat van onderhoud blijft gegarandeerd. Zo levert de organisatie een belangrijke bijdrage aan:
- het bewaren van gebouwd erfgoed voor volgende generaties
- het collectief bewustzijn rond stadsontwikkeling in een historische context
- de toegankelijkheid van monumenten en
- het behoud van het restauratieambacht.
Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel 575 panden in en om de Stelling van Amsterdam gered. Ruim 2500 Vrienden steunen het werk van de organisatie. De grotere monumentale panden, zoals kerken, forten en industriële monumenten krijgen een succesvol tweede leven als podium voor concerten, congressen, lezingen, recepties, diners en huwelijksvoltrekkingen.
Stadsherstel Haarlem
Eind 2009 heeft Stadsherstel Amsterdam Stadsherstel Haarlem overgenomen. Een bekroning van het beleid om ook in de provinciehoofdstad actief te restaureren en herbestemmen. Inmiddels is het pandenbezit in Haarlem uitgebreid naar drieëntwintig met enkele verrassende herbestemmingen.
De eerste activiteiten van Stadsherstel Amsterdam in het Haarlemse dateren al uit 1969, toen Begijnhof 20 werd aangekocht. Pas in 2007 werd opnieuw Haarlems eigendom verworven, het prachtige maar bouwvallige monument Spaarne 11 recht tegenover het Teylers Museum en Groot Heiligland 26. Een prachtig complex met als centraal gedeelte een oude schuilkerk. Dit oude brouwershuis was intussen succesvol gerestaureerd en daarmee reden voor de eigenaar van de Haarlemse B.V. om de rest van zijn bezit aan Stadsherstel Amsterdam over te dragen te weten een aantal panden op de hoek van de Spaarnwouderstraat en de Spiegelstraat waarin onder andere hostel Hello I’m Local in gevestigd is. In 2010 werd de Bakenesserkerk, markant monument aan de Vrouwestraat 12 gerestaureerd en herbestemd. Dit kerkgebouw is inmiddels in gebruik bij de Archeologische Dienst van de gemeente Haarlem en is een geschikte locatie voor lezingen, concerten, symposia, intieme diners en recepties.
www.stadsherstel.nl
www.facebook.com/stadsherstel
www.twitter.com/stadsherstel
Geef een reactie