Conservator Amsterdam Pipe Museum wint Europa Nostra Award

Don Duco Beeld: Amsterdam Pipe Museum

Voor zijn langdurige studie van en inzet voor de historie van de cultuur van de pijp en het pijproken ontvangt Don Duco de prestigieuze European Heritage Award, ofwel de Europa Nostra Prijs. Dit is de hoogste eer in Europa voor projecten en personen die zich inzetten voor het erfgoed. Don Duco verdient deze erkenning vanwege de vijftig jaar dat hij werkt aan de collectie van het Amsterdam Pipe Museum en voor alle kennis die hij openbaar maakt via de online collectiedatabase op www.pipemuseum.nl.

Europa Nostra, die de prijs uitreikt namens de Europese Commissie, werd in eerste instantie getriggerd door de nieuwe website www.pipeportal.eu waarop meerdere musea met collecties rond pijp en tabak in Europa zijn samengebracht. Via één gezamenlijke database krijg je als bezoeker een overzicht van de pijpen of tabaksdozen in al deze musea samen. Toen bleek dat dit portal het initiatief is van Don Duco en slechts een fragment is van het werk dat hij verricht heeft voor de website van het Amsterdam Pipe Museum, gingen ze verder kijken. Een onafhankelijke jury heeft uit tientallen nominaties dit jaar 20 winnaars geselecteerd, waarvan Don Duco de enige prijs voor dedicated service krijgt ofwel ‘langdurige toewijding’.

Don Duco heeft inderdaad zijn leven gewijd aan het veiligstellen van een verwaarloosd thema: het wereldwijde erfgoed op het gebied van de tabakspijp en de cultuur van het roken. Niemand heeft hem dat gevraagd, niemand heeft hem daarvoor betaald. Als verzamelaar, later als conservator van het door hem opgerichte museum heeft hij tabakspijpen en ander rookgerei uit de hele wereld en uit alle periodes bijeengebracht. Inmiddels heeft hij ’s werelds meest gevarieerde collectie op dat gebied ondergebracht in het Amsterdam Pipe Museum. In meer dan tweehonderd wetenschappelijke publicaties en tien boeken heeft Duco het resultaat van zijn studie verspreid. De online database van het museum op www.pipemuseum.nl bevat nauwkeurige determinaties van ruim 30.000 objecten met meer dan 150.000 foto’s. Dit alles vrij toegankelijk voor bezoekers uit alle delen van de wereld. 

Voor velen zal de pijp slechts de associatie oproepen van de geur van opa’s huis, de jongste generatie kent het pijproken al helemaal niet meer. Toch is de pijp vierhonderd jaar een persoonlijk attribuut voor mannen en vrouwen geweest dat de persoonlijke smaak, status en mode uitstraalde. Overal in Europa zijn andere modellen populair geweest, afhankelijk van materiaalgebruik en lokale technieken. Soms zelfs met verbazingwekkende kunstzinnigheid gemaakt, handgesneden uit hout of meerschuim, geschilderd porselein, zilver. Buiten Europa is de variatie werkelijk onuitputtelijk, vaak gedicteerd door leefwijze, tradities en eisen van het klimaat. Zo is de nargileh of shisha typisch iets voor warme streken, hebben nomaden kleine pijpjes, maken stammen in Afrika pijpen als beeldhouwwerken van 30 centimeter hoog. Kortom, de pijp is een waardig onderdeel van de materiële wereldcultuur. Dit alles wordt getoond in het museum aan de Prinsengracht in Amsterdam.

Don Duco heeft vijftig jaar van zijn leven gewijd aan onderzoek op het gebied van rookpijpen en tabak en heeft met succes een netwerk van onderzoekers over de hele wereld gecreëerd door zijn collectie te digitaliseren en zijn onderzoeksresultaten te publiceren. Hij wordt beschouwd als dè expert in zijn vakgebied. Hij heeft de pijp op overtuigende wijze gepositioneerd als een spiegel van de samenleving, een reflectie van culturele, sociale, economische en technologische ontwikkelingen in de geschiedenis van de mensheid ”, aldus de jury.

Don Duco zelf reageert: “Ik ben overdonderd door deze prijs uit onverwachte hoek. Inderdaad heb ik met passie aan dit project van jaren gewerkt, maar steeds vanuit verwondering over de nieuwe kennis die ik opdoe: pijpen die ik nog niet kende, nieuwe archiefvondsten, interessante verbanden tussen culturen. Ik beschouw de prijs dan ook als een erkenning van het culturele belang van de pijp”.

Prijs met publieksparticipatie
Erfgoedliefhebbers kunnen op vote.europanostra.org zelf stemmen op hun favoriete prijswinnaars en bepalen wie dit jaar de Publieksprijs krijgt. In tijden van opsluiting en fysieke afstand hopen de Europese Commissie en Europa Nostra een groot aantal mensen te inspireren om de bekroonde prestaties van dit jaar te ontdekken en hun drie favorieten te delen. De winnaar van de Publieksprijs wordt na de zomer bekendgemaakt.