Kinderdijk: een ode aan de Hollandse wind

Peter-Jan-van-Steenbergen-Kinderdijk | Erfgoedstem

Fier steken ze boven het oer-Hollandse landschap uit. Zij aan zij, gebroederlijk naast elkaar. Draaiende wieken, krakende houten techniek, een front tegen het wassende water uit vroeger tijd. Wie kent ze niet, de machtige molens van Kinderdijk. Voor veel niet-Nederlanders zijn ze, samen met de houten klompen, hét toonbeeld van de Hollandse cultuur en identiteit. Ons erfgoed, ons verhaal. En wie kan er beter over dat verhaal vertellen dan de directeur van Kinderdijk; Peter-Jan van Steenbergen.

Even voorstellen
Sinds de zomer van 2021 is Peter-Jan van Steenbergen de trotse directeur-bestuurder van Stichting Werelderfgoed Kinderdijk. Voorheen werkte hij bij een gespecialiseerd bureau voor regionale economische ontwikkeling en Europese Fondsen, was hij directeur bij Stichting de Zaanse Schans en heeft hij gewerkt als algemeen manager bij Vereniging de Zaansche Molen. Toen Kinderdijk op zijn pad kwam, twijfelde hij geen moment. “De Werelderfgoed-status van Kinderdijk sprak mij enorm aan. Ik zie het als mijn missie om Kinderdijk met deze status verder te helpen als zichtbaar en typisch Nederlands Werelderfgoed”, aldus Van Steenbergen. Ondertussen balanceert hij op het slappe koord tussen erfgoed, toerisme en commercie.

Het verhaal van Kinderdijk
Het gebied dat wij kennen als ‘Kinderdijk’ met haar prachtige molens, ligt net buiten het gelijknamige dorp Kinderdijk. Door de dijken, molens en gemalen in het gebied, houden de bewoners van de laaggelegen polders van de Alblasserwaard al ruim 700 jaar droge voeten. Als je een bezoek brengt aan Kinderdijk, geniet je niet alleen van een fotogeniek oer-Hollands uitzicht, je ontdekt ook dat je middenin de bakermat van het Nederlandse watermanagement staat. Al sinds de eerste bewoners zich vestigden in dit gebied, voerden zij een strijd met het water. Er werden dijken gebouwd, sloten gegraven en sluizen aangelegd. In de loop van de eeuwen werd een steeds beter systeem van molens en gemalen neergezet. De huidige molens werden rond 1740 gebouwd en brachten windkracht via de machtige wieken over op grote schepraderen of vijzels. Op hun beurt maalden zij het overtollige water uit de polders van de Alblasserwaard omhoog, waarna het via sluizen in de rivier de Lek werd geloosd. Ondanks deze lange geschiedenis en het vele harde werk, zijn de molens behouden en in originele staat gebleven.

Onderhoud werd minimaal uitgevoerd en er werden zelfs sloopvergunningen aangevraagd

UNESCO Werelderfgoed
In de jaren ’50 waren de molens overbodig omdat de hedendaagse techniek hen had ingehaald. “Onderhoud werd minimaal uitgevoerd en er werden zelfs sloopvergunningen aangevraagd voor een deel van de molens”, zo vertelt Van Steenbergen. Totdat het gebied in 1997 werd uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed. Eerst was Waterschap Rivierenland belast met de zorg voor Kinderdijk, maar in 2001 is Stichting Werelderfgoed Kinderdijk opgericht om het gebied te beheren en exploiteren. Naast het beheer van het molencomplex, zijn educatie en het naleven van het Werelderfgoedverdrag belangrijke taken van de stichting. “Kinderdijk is aangewezen als UNESCO Werelderfgoed omdat het uniek is. Het staat voor menselijk vernuft en onze watermanagement uitvindingen zijn veel gekopieerd in de wereld”, aldus Peter-Jan.

Springlevend erfgoed
Bijkomende belangrijke reden waarom Kinderdijk als werelderfgoed is aangewezen, is dat het gehele complex nog altijd gebruiksklaar is. En dat bleek afgelopen januari wel. Door de aanhoudende grote hoeveelheid regen ontstond er wateroverlast in de Alblasserwaard. “De moderne gemalen draaiden op volle toeren om het overtallige water af te voeren, maar ook Museummolen Blokweer hielp op de tweede zaterdag van januari een handje mee”, zo vertelt de trotse directeur. En zo blijven de molens van Kinderdijk tot op de dag van vandaag gebruiksklaar, om de geschiedenis te bewaren voor nieuwe generaties, maar ook als noodvoorziening.

Museummolen Blokweer | Stichting Werelderfgoed Kinderdijk

De bewoners van de molens
Zestien van de negentien molens zijn momenteel bewoond. Er is een strenge selectieprocedure om in aanmerking te komen voor bewoning van een molen. De molens moeten zo nu en dan draaien en het landschap moet met zorg onderhouden worden. Kennis van zaken is dus onmisbaar én alle seizoenen moeten de schouders eronder. Het Waterschap is verantwoordelijk voor het groenbeheer, maar de stichting en haar molenaars doen hier een schepje bovenop om historische aspecten terug in het landschap te brengen en de biodiversiteit te bevorderen. “Dit zijn allemaal extra kosten voor de stichting, die opgebracht moeten worden uit het toerisme”, aldus Van Steenbergen. Bijzonder om te noemen is molen 5 van de Nederwaard, waar Arie en Petra Hoek wonen. Hun familie is al tien generaties lang verweven met Kinderdijk. De familie beoefent nog steeds diverse ambachtelijke werkzaamheden, zoals maaien en hooien met paard en wagen.

Wellicht is het noodzakelijk om Kinderdijk in de toekomst gedeeltelijk af te sluiten

Waardevol bezoek
Kinderdijk ontving vorig jaar ruim 1 miljoen bezoekers, waarvan het grootste gedeelte op eigen gelegenheid het landschap doorkruiste. Het is een uitdaging om in een openbaar toegankelijke omgeving het toerisme te stroomlijnen. Er zijn veel mensen die uitsluitend voor de foto’s zelfstandig het gebied betreden en daarbij op ongewenste plekken verzeild raken. Met name hun parkeergedrag is al jaren een probleem. Dit soort overlast wil Kinderdijk in de toekomst graag beperken. “Om de balans in het gebied terug te vinden, is het wellicht noodzakelijk om Kinderdijk in de toekomst gedeeltelijk af te sluiten”, aldus Van Steenbergen. Of dat daadwerkelijk gaat gebeuren, zal de toekomst uitwijzen. “Vooralsnog wordt het kopen van een ticket gestimuleerd door diverse interessante locaties binnen het ticket aan te bieden.” Meer betalende bezoekers zijn voor de stichting tevens noodzakelijk, omdat Kinderdijk voor 95% van haar inkomsten afhankelijk is van toerisme. “En vergeet niet dat er voor één molen per jaar al €25.000,- apart moet worden gelegd voor toekomstig onderhoud”, aldus Peter-Jan.

Toerisme | Stichting Werelderfgoed Kinderdijk

De toeristen uit Azië blijven nog steeds weg

Lockdowns en reisverboden
Aan de opbouw van het waardevolle bezoek kwam in 2020 abrupt een einde toen corona haar intrede maakte. Tot aan die tijd ging het heel goed met Kinderdijk. In 2019 opende Prinses Beatrix nog een nieuw bezoekerscentrum. Maar de lockdowns hakten er behoorlijk in. De inkomstenstroom uit (internationaal) toerisme droogde volledig op, terwijl hier normaliter de molens van werden gerestaureerd, het gebied van werd onderhouden en de werknemers van de stichting van werden betaald. Een ramp voor Kinderdijk. Vereniging De Hollandsche Molen startte een lobby en de Federatie Instandhouding Monumenten klopte aan bij de overheid. De getroffen maatregelen (een lening vanuit het Restauratiefonds) heeft Kinderdijk financieel overeind gehouden. “Maar het is een lening en Kinderdijk heeft na deze zware tijd haar eigen vermogen nog niet terug op orde. De toeristenstroom is gelukkig enigszins hersteld en de verwachting is dat dit in 2023 alleen maar beter wordt. Het internationale verkeer, vooral de toeristen uit Azië, blijft nog wel achter”, aldus Van Steenbergen. De meeste individueel reizende toeristen die Kinderdijk momenteel ontvangt zijn mensen uit Duitsland, België, het Verenigd Koninkrijk, Italië en Spanje. De groepen komen voornamelijk uit Noord-Amerika.

Toekomstdromen
De toekomst ziet er gelukkig rooskleurig uit. De ‘erfgoedkant’ van Kinderdijk zal de komende jaren verder ontwikkeld worden door meer aandacht te geven aan museale onderdelen. Het verhaal van Kinderdijk zal steeds meer voor het voetlicht gebracht worden. Tevens wordt er gewerkt aan een goed onderhoudsplan voor de molens en gemalen en de werelderfgoedwaarde zal streng worden bewaakt. Van Steenbergen: “Extra leuk dit jaar, is dat wij – ter gelegenheid van ons 25-jarig UNESCO Werelderfgoed jubileum op 6 december 2022 – diverse evenementen en workshops organiseren voor onze bezoekers. Van winterfotografie workshops tot een Holland-dag en alles er tussenin. Het feestelijke jaar wordt afgesloten met de oplevering en opening van het Wisboomgemaal (1868). Het gemaal was jarenlang buiten werking, maar wordt nu gerestaureerd en zal opnieuw een functie in het watermanagement van Kinderdijk krijgen.”

Op de vraag waarop Van Steenbergen het meest trots is bij Kinderdijk, is zijn antwoord stellig: “Op de manier waarop wij het afgelopen jaar uit de coronacrisis zijn gekomen als organisatie. Niet financieel, maar met ons team van personeelsleden en vrijwilligers. Het was een enorm onzekere tijd, maar we hebben met veel improvisatievermogen allemaal ons steentje bijgedragen en daar ben ik heel trots op.”