‘Red de historische zandweg!’ Met deze petitie proberen bewoners van gemeente Lochem te voorkomen dat er weer een historische zandweg verdwijnt. De weg staat op de nominatie te veranderen in een geasfalteerde fietssnelweg.
Niet het eerste geval
De zandweg door het Epser bos, is zeker niet de eerst zandweg die gevaar loopt te verdwijnen. Al decennia lang wordt er op allerlei plekken in Nederland aan de steeds zeldzamer wordende zandwegen ‘geknaagd’. Er lijkt altijd wel een nobele reden te vinden om de handen voor de asfaltering op elkaar te krijgen. Zoals in het geval van Lochem, een fietssnelweg, wie kan daar nu tegen zijn?
Voor een andere zandweg in gemeente Lochem, de Ossenbeltsdijk, heeft de gemeente ook het voornemen om ondanks de vele protesten van bewoners te gaan asfalteren maar daar loopt nog een juridische procedure.
Voor een ander voorbeeld, de Zandweg in de Utrechtse wijk De Meern kwam de redding te laat. Deze weg werd in 2013 geasfalteerd voor het aanleggen van, inderdaad, een fietssnelweg. En zo zijn er waarschijnlijk talloze voorbeelden te noemen.
Die protesten komen meestal vooral uit de hoek van natuurbescherming. Voor wie vanuit het oogpunt van cultuurhistorie kijkt is de aantasting misschien nog bedreigender.
Óók cultuurhistorische waarde
Er is vaak weinig bekend over de geschiedenis van deze zandwegen, maar niet zelden zijn ze al honderden jaren in gebruik. En misschien soms nog wel langer.
De wegen vormden zich meestal als de makkelijkste en kortste route door het landschap. Zolang dat landschap niet drastisch veranderde, bleef de weg waar hij was. Van sommige wegen wordt vermoed dat ze al vanaf de prehistorie in gebruik zijn.
Cultuurhistorisch onderzoek
Het zou daarom ook niet gek zijn wanneer er voorafgaand aan dit soort beslissingen, voor zover dat nog niet gebeurt, een gedegen cultuurhistorisch onderzoek plaats zou vinden, waarbij niet alleen de beschikbare stafkaarten bekeken worden maar bijvoorbeeld ook wordt gesproken met de gemeentelijk of regionale archeoloog.
En het zou ook niet gek zijn wanneer de overweging van een ‘monumentale status’ op tafel komt. Die is niet alleen bedoeld voor de bescherming van oude gebouwen. Ook archeologische vindplaatsen of ‘landschappelijke structuren’ kunnen tot gemeentelijk- of rijksmonument worden uitgeroepen. Er zijn al voorbeelden van zandwegen die nu ‘gemeentelijk monument’ zijn.
In 2016 startte de provincie Noord-Brabant een onderzoek naar de bescherming van zandwegen in natuurgebieden. Het onderzoek was een reactie op de noodkreet van Brabantse natuurverenigingen die constateerden dat er steeds meer zandwegen verdwenen. En met succes, later dat jaar kreeg de Roovert, de eeuwenoude zandweg tussen Hilvarenbeek en Poppel, de status van gemeentelijk monument.
Hoe verder in Lochem?
Gemeente Lochem gaat vanaf volgende week de omwonenden informeren en ‘consulteren’ over het asfalteren van de zandweg door het Epserbos. Het definitieve besluit over de plannen zal nog vier weken op zich laten wachten. Herbert-Jan Hiep, directeur IVEM, zegt hierover: “Ik zou er als bestuurder trots op zijn wanneer ik zo’n oude weg zou kunnen beschermen.”