Het Van Gogh Museum is al langere tijd op de hoogte van het tekeningenalbum dat nu als een verloren schetsboek van Van Gogh uit Arles wordt gepresenteerd. In een eerder stadium hebben onze deskundigen op aanvraag van verschillende eigenaren van tekeningen uit dit album hun mening gegeven over de authenticiteit ervan, namelijk in 2008 en 2012. Onze experts zijn blij met elke nieuwe toeschrijving, maar op basis van opgestuurde kwalitatief hoogstaande foto’s van 56 van de in totaal 65 tekeningen waren zij de opinie toegedaan dat deze niet aan Vincent van Gogh konden worden toegeschreven. Na meerdere tekeningen in 2013 ook daadwerkelijk onder ogen te hebben gehad, zijn onze experts niet van mening veranderd. In hun opinie, gebaseerd op jarenlang onderzoek naar de tekeningen van Van Gogh in de eigen collectie en elders – het Van Gogh Museum heeft circa 500 tekeningen en vier schetsboekjes van Gogh – zijn de tekeningen imitaties van Van Goghs tekenwerk. Er is door de experts gekeken naar stijl, techniek en de iconografie van de bestudeerde tekeningen in het schetsboek, en daaruit blijkt onder andere dat er typerende topografische vergissingen zijn gemaakt en dat de maker verkleurd tekenwerk van Van Gogh als voorbeeld heeft genomen.
Karakteristieke stijl ontbreekt
De iconografie van de tekeningen – onderwerpen uit Arles en Saint-Rémy – suggereert dat het album dateert uit de periode lente 1888-lente 1890, maar opmerkelijk genoeg reflecteren de tekeningen op geen enkele wijze de ontwikkeling die Van Gogh in die periode als tekenaar doormaakte. Dat is hoogst bevreemdend, want hij ontwikkelde zich in die periode toen hij in Arles en Saint-Rémy verbleef voortdurend. Er is in het schetsboek geen verschil in stijl tussen tekeningen uit Arles en die uit Saint-Rémy. Dat wijst niet op Van Gogh als maker. In vergelijking met zijn artistieke prestatie vinden onze deskundigen de tekentrant van de maker van de tekeningen bovendien monotoon, onbeholpen en krachteloos. Van Goghs karakteristieke raffinement – waaronder zijn snelheid van tekenen zonder aan trefzekerheid in te boeten, zijn grote gevoel voor licht-donker tegenstellingen én zijn vaardigheid om een overtuigende samenhang aan te brengen in een groot arsenaal aan tekentechnieken – zijn niet in deze tekeningen aangetroffen.
Bruine inkt niet typisch
Veelzeggend is verder dat de tekeningen in het schetsboek zijn uitgevoerd in een bruine inkt die niet eerder is aangetroffen in de tekeningen van Van Gogh uit de jaren 1888-1890. Van Gogh werkte destijds met zwarte en – incidenteel – paarse inkt, die in de loop der tijd echter sterk bruin zijn verkleurd. Maar de tekeningen in het schetsboek zijn niet verkleurd. Het schetsboek is een album en daar kan het licht niet bij: zowel de inkt als het papier is niet verkleurd en heeft zijn originele kleur behouden. Dat betekent dat de tekenaar bewust streefde naar bruinige effecten, en in samenhang met de door hem gekozen iconografie – taferelen uit Arles en Saint-Rémy – betekent dit dat deze maker overduidelijk werd geïnspireerd door Van Goghs tekeningen in hun latere, verkleurde staat, kennelijk onwetend van hun oorspronkelijke zwarte tint.
Topografische vergissingen
Onze experts constateerden bovendien dat meerdere voorstellingen uit het schetsboek opvallende topografische fouten bevatten. Zo liet de tekenaar het gebouw van de mannenvleugel van de inrichting in Saint-Rémy op twee verschillende tekeningen in het schetsboek abrupt eindigen, alsof het om een zelfstandig gebouw zou gaan. In werkelijkheid is die vleugel echter onderdeel van twee aaneensluitende gebouwen. Het schetsboek bevat tal van dit soort ‘vergissingen’. De tekeningen zijn niet naar de werkelijkheid gemaakt; de tekenaar blijkt de situatie ter plekke niet goed te kennen. Vegrelijkbare topografische ongerijmdheden komen in Van Goghs oeuvre niet voor en ze zijn het gevolg van een verkeerde interpretatie van de voorbeelden waarop de maker van het schetsboek zich voor zijn imitaties baseerde.
Veel vragen rondom herkomstgeschiedenis
Ook de herkomstgeschiedenis roept veel vragen op. Volgens de eigenaar in 2007 zou het schetsboek afkomstig zijn van het met Van Gogh bevriende echtpaar Ginoux uit Arles, de eigenaren van het Café de la Gare waar Van Gogh geregeld kwam en dat hij in 1888 ook enige tijd als hotel gebruikte. Maar hiervoor bestaat geen waarachtig historisch bewijsmateriaal. Sterker nog, het echtpaar Ginoux had in 1896 volgens eigen zeggen geen enkele tekening van Van Gogh in zijn bezit. Volgens de eigenaar dook het schetsboek vervolgens op in het bekende Gele Huis, Van Goghs voormalige woning in Arles. Vervolgens duurde het nog meer dan zestig jaar voordat iemand op het idee kwam dat dit schetsboek misschien iets met Van Gogh te maken had, en deze gang van zaken achten wij zeer onwaarschijnlijk.
Notitieboekje lijkt niet betrouwbaar
Het museum ontving in 2012 foto’s van vier pagina’s uit een notitieboekje dat afkomstig zou zijn uit het Café de la Gare van het echtpaar Ginoux. Het gaat om een soort agenda van het café waarin dagelijks notities werden opgeschreven, en in één van de notities zou naar het album met tekeningen worden verwezen. Het betreft een mededeling gedateerd 20 mei 1890. Hierin staat dat dokter Rey – de arts die Van Gogh in het ziekenhuis van Arles had behandeld nadat hij zijn oor had afgesneden – namens de kunstenaar een album met tekeningen voor het echtpaar Ginoux had afgeleverd. De suggestie is dat Rey Van Gogh in de inrichting te Saint-Rémy had opgezocht, maar het is helemaal niet bekend dat deze arts nog contact had met Van Gogh nadat deze in de inrichting was opgenomen. Rey verbleef zelf vermoedelijk niet eens meer in Arles, aangezien zijn aanstelling bij het ziekenhuis in 1889 was afgelopen en hij in juni 1890 zijn doctorsthese in Montpellier moest verdedigen. In de brieven die Van Gogh en de Ginoux elkaar in mei en juni schreven, wordt ook met geen woord over een bezoek van Rey, noch de bezorging of ontvangst van een schetsboek gerept: geen aankondiging, geen bedankje, laat staan de vraag of dit toch bijzondere geschenk ook goed was aangekomen. Het notitieboekje maakt een onbetrouwbare indruk en wij achten verder onderzoek noodzakelijk.
Gezien de vele vragen die het Van Gogh Museum ontvangt naar aanleiding van de aankondiging van Vincent van Gogh. Het verloren schetsboek uit Arles, brengt het de bovenstaande informatie nu naar buiten. Om 19:00 uur volgt een uitgebreider statement met onze opinie over de publicatie Vincent van Gogh. Het verloren schetsboek uit Arles.