Is de erfgoedsector echt zo wit?

Boerenkool met halal worst… even voorstellen

De redactie van de Erfgoedstem gaat de komende maanden op onderzoek uit naar culturele diversiteit in de gebouwde erfgoedsector. Aan de hand van brieven nemen reporters Mina en Alma de lezers mee in hun zoektocht.

Amsterdam, 3 februari 2022

Beste Alma,

Je vraag uit je vorige brief leek een retorische: ‘Is onze erfgoedsector echt zo oud en wit zoals wij bekend staan?’ Eerlijk gezegd kan ik me niet voorstellen dat het antwoord daarop nee is. Al ben jij natuurlijk jong. En is onze nieuwe staatssecretaris van cultuur en media Gunay Uslu een vrouw van kleur. En als je kijkt naar cijfers over personele diversiteit in de gehele cultuursector zijn we al aardig op weg om representatief te zijn op het gebied van gender en leeftijd. Maar het aandeel mensen van kleur blijft achter bij de verhouding in de beroepsbevolking. 

Cijfers

Misschien moet ik mijn beeld dus bijstellen. Specifieke cijfers over de erfgoedsector zijn er niet, dus ik besloot als eerste te praten met Susan Lammers, algemeen directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Daar werken nu zo’n 350 mensen en de man-vrouwverhouding is gelijk verdeeld, wist ze me te vertellen. ‘Diezelfde verhouding geldt ook voor het functieniveau, dus ook in hogere bestuursfuncties zitten vrouwen.’ 

Over de culturele achtergrond van hun werknemers kon ze me geen data geven, aangezien ze die gegevens niet mogen registeren in verband met de privacywetgeving. Toch merkten ze een aantal jaar geleden op dat de RCE een best wel witte organisatie was. Om daar verandering in aan te brengen zochten ze contact met de Stichting voor Vluchtelingen-Studenten UAF. ‘Wanneer vluchtelingen in Nederland komen worden ze vaak omgeschoold tot ICT’er omdat daar banenkansen liggen,’ vertelt Lammers. ‘Maar er moeten ook vluchtelingen zijn die in het land van herkomst met erfgoed bezig waren die bij ons zouden kunnen instromen. Die bleken er inderdaad te zijn; inmiddels werken er vijf mensen vanuit het UAF bij ons.’ 

Meerdimensionaal team

Wat voegt het volgens haar toe om hen in het team te hebben? ‘Erfgoed is niet eendimensionaal, maar weerspiegelt een rijkdom aan culturen. De Hindelooper Kamer in het Fries Museum bijvoorbeeld, die lijkt typisch Fries. Maar in die kamer komen allerlei elementen uit verschillende culturen samen, zoals stoffen uit India en porselein uit China. Daarmee wordt de waarde van die kamer gelaagder en je ziet langere lijnen door de geschiedenis heen, wat allerlei soorten mensen bij elkaar brengt. Dat willen wij ook binnen de organisatie.’ 

Heemschut

Behalve ambtenaren zijn er natuurlijk ook veel ‘gewone’ burgers met erfgoed bezig, zoals bij Erfgoedvereniging Heemschut. Deze organisatie werkt vooral met vrijwilligers die aandragen wat er volgens hen behouden moet blijven. Daarom was ik benieuwd naar de diversiteit binnen de groepen die de vereniging aantrekt. 

‘We merken dat migrantengroepen zich minder verenigen in de strijd voor monumentenbehoud,’ zegt directeur Karel Loeff. ‘Dat heeft soms te maken met het opleidingsniveau – erfgoed is vaak voor hogeropgeleiden – en soms heeft het ermee te maken met dat groepen uit achterstandswijken andere zorgen hebben dan erfgoedbehoud. Dat maakt het lastig om ze erbij te betrekken, maar dat moeten we zeker blijven proberen.’

De boeddhistische tempel 

Een idee waar hij zelf mee speelt is bijvoorbeeld om de boeddhistische tempel op de Zeedijk in Amsterdam de stempel rijksmonument te laten geven. ‘Het is een bijzonder gebouw in hartje stad. Ik ben er zeer voor dat we een ruimere blik werpen op wat een rijksmonument kan zijn, de eisen zijn nu heel streng. Want zo’n predicaat is ook een stukje erkenning waar mensen trots op kunnen zijn.’

Geen reacties

Toen ik Loeff vroeg naar de samenstelling van hun eigen team, wist hij me te vertellen dat ze moeite hebben met diversifiëren. De werknemers zijn weliswaar niet zo oud (met mensen van in de 20 tot 50 jaar), iedereen is wel wit. Loeff: ‘Op vacatures krijgen we geen reacties van mensen met een andere culturele achtergrond. Dus ik heb het idee dat ze er niet zijn. Ze reageren niet. Natuurlijk zou het mooi zijn als meer mensen met een niet-Nederlandse culturele achtergrond het veld instromen. Hoe je dat doet? Het moet bij onderwijs beginnen.’ 

Diverser binnen diversiteit

Ik snap zijn punt wel, want als er weinig mensen van kleur in erfgoedgerelateerde opleidingen zitten, kun je dan verwachten dat organisaties stante pede diverser worden? Toch vraag ik me af of je dan niet beter of anders moet zoeken, zoals de RCE deed met het binnenhalen van vluchtelingen met een erfgoedachtergrond. Maar ik ben ook benieuwd naar de visie van Imagine IC, een organisatie die zich richt op erfgoeddemocratie in Amsterdam-Zuidoost. In hun team zijn witte mensen in de minderheid. 

‘Wij zijn voor de buitenwereld divers, maar binnen die diversiteit kunnen we nog diverser zijn,’ zegt waarnemend directeur en co-curator Danielle Kuijten. ‘We zijn heel goed vertegenwoordigd als het gaat om mensen van Surinaams-Nederlandse afkomst, maar als representatie van deze buurt of stad schieten we nog te kort.’ 

Hebben zij geen moeite met het vinden van mensen van kleur met een erfgoedachtergrond? ‘Een opleiding in erfgoed zegt niet alles, we kijken ook naar andere vaardigheden waar iemand met bijvoorbeeld een studie maatschappelijk werk ook bij past. Daar vind je een diversere samenstelling van studenten, terwijl dat bij museum- of erfgoedgerichte opleidingen minder het geval is.’ 

Werkwijze 

Niet alleen het personeel van Imagine IC is divers, ook in hun werkwijze proberen ze ervoor te zorgen dat ze alle stemmen uit de buurt incorporeren, vertelt Kuijten. Daarvoor is verzamelnetwerker Jules Rijssen essentieel. ‘Hij gaat voortdurend de buurt in, kent veel mensen, gaat naar kerken, moskeeën en tempels. Hij is er om te luisteren naar wat bewoners bezighoudt. En mensen weten hem ook te vinden en dragen ideeën aan, bijvoorbeeld over het belang van lokale radio voor representatie van diverse stemmen.’ Zo zorgen ze ervoor dat iedereen uit de buurt gelijkwaardig meebeslist over wat erfgoed is en welke verhalen verteld moeten worden.  

Alma, jij bent ondertussen verder gegaan met je zoektocht. Ben je op interessante ontdekkingen gestuit? En merk je eigenlijk dat jouw visie op erfgoed verschuift? 

  1. Nuttig stuk, dat deels bevestigt wat algemeen wordt veronderstelt maar ook doorvraagt. De opmerking van Karel Loeff: ‘We merken dat migrantengroepen zich minder verenigen in de strijd voor monumentenbehoud. Dat heeft soms te maken met het opleidingsniveau – erfgoed is vaak voor hogeropgeleiden – en soms heeft het ermee te maken met dat groepen uit achterstandswijken andere zorgen hebben dan erfgoedbehoud’ – is veelzeggend. Hier wordt kennelijk gedacht dat migrantengroepen = laag opgeleid in achterstandswijken! Ja, zo werkt het natuurlijk niet, dan is de RCE-benadering om gericht te zoeken in migrantenkringen die toch al affiniteit hebben met de sector, een stuk vruchtbaarder. Vervolgen!

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

We hebben zorg genomen om alle rechthebbenden voor hier gereproduceerde foto's te traceren, soms evenwel zonder succes. Iemand die in dit opzicht meent rechten te hebben wordt vriendelijk verzocht om contact op te nemen met de redactie van de Erfgoedstem.