Willem Heijting wijst op een prangend probleem: bibliotheken hebben onvoldoende financiële middelen om belangrijke historische werken te verwerven, wat resulteert in het verwaarlozen van ons gedrukte culturele erfgoed.
Zorgen over de kunstmarkt
Arjen Ribbens heeft terecht de aandacht gevestigd op de praktijk van musea om te veel te betalen voor kunstwerken die al geruime tijd op de markt beschikbaar zijn. Dit wordt gedaan, deels vanwege de tijd die conservatoren nodig hebben voor onderzoek en om financiering te regelen.
Gedrukt erfgoed vergeten
Opvallend genoeg wordt een vergelijkbare problematiek in een andere sector vaak over het hoofd gezien: het gedrukte culturele erfgoed. Het is een punt van discussie welke vorm van cultuur onze samenleving meer heeft beïnvloed: de Nederlandse schilderkunst van wereldklasse of de gedrukte boeken die in Nederland verschenen en cruciaal waren voor de verspreiding van ideeën. Desondanks blijft de zorg voor gedrukt erfgoed ver achter bij die voor beeldende kunst.
Verslechtering van zorg voor gedrukt erfgoed
In de jaren zeventig werd de zorg voor gedrukt erfgoed geïnstitutionaliseerd met de opkomst van conservatoren voor “bijzondere collecties” en toewijzingen van aanschafbudgetten. De opkomst van internet en digitalisering brachten echter verandering in deze situatie.
Prioriteiten van universiteiten
Universiteiten, waar het merendeel van het gedrukte erfgoed wordt bewaard, geven tegenwoordig prioriteit aan onderwijs en onderzoek, met als gevolg dat erfgoedbeheer in de verdrukking komt. Het wordt een uitdaging om te bepalen of universiteiten zelf verantwoordelijk moeten blijven voor gedrukt erfgoed, gezien de huidige omstandigheden en hun kerntaken. Kunstgeschiedenis-studenten kunnen immers studeren zonder originele werken in de collegezaal.
Impact van de teruggang
In de praktijk blijft gedrukt erfgoed vaak ondergewaardeerd. Het aantal conservatoren en budgetten neemt af. Belangrijke stukken worden te laat opgemerkt en vervolgens voor hogere prijzen aangekocht of helemaal niet. In reactie hierop besloot de auteur persoonlijk zorg te dragen voor verweesd erfgoed en deze stukken over te dragen aan bewaarbibliotheken.
Nederlandse identiteit in gedrukt erfgoed
Gedrukt erfgoed illustreert de vorming van de Nederlandse identiteit. Unieke stukken onthullen verrassende aspecten van de geschiedenis, zoals het heimelijk uitgeven van katholieke liturgische werken door Willem Jansz. Blaeu, protesten van protestantse leiders tegen herhaalde herdrukken van ‘vader’ Cats’ werk, en de druk van controversiële geschriften van Franse filosofen in het ’tolerante’ Nederland. Desondanks ontbreken veel van deze Franstalige edities in onze bibliotheken.
Dreigende verwaarlozing
De prijs van antiquarische boeken is niet het grootste probleem; particulieren kunnen zich dat permitteren. Bibliotheken zonder erfgoed budgetten staan echter machteloos. Wanneer zich de gelegenheid voordoet om belangrijke aankopen te doen, zijn instellingen vaak niet in staat om op te treden. Het probleem ligt ook in het gebrek aan menskracht en financiering voor restauratie, opslag, dienstverlening, en tentoonstellingsfaciliteiten voor gedrukt erfgoed.
Behoud van gedrukt erfgoed vereist actie
Het beleid met betrekking tot gedrukt erfgoed moet worden herzien en aangepast. Gedrukt erfgoed is van onschatbare waarde voor het begrijpen van onze geschiedenis en cultuur. Het is tijd om deze schatten te koesteren en te beschermen voor toekomstige generaties.