Minder rijksmonumenten

Al jarenlang is het een opvallend cijfer in de Erfgoedmonitor van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: het aantal rijksmonumenten in Nederland neemt langzaam maar zeker af. Wat is hiervan de oorzaak? 

In 2012 telde Nederland volgens de Erfgoedmonitor 62.524 gebouwde rijksmonumenten. Aan het einde van 2021 waren er 715 minder, wat neerkomt op een totaal van 61.809. Hierbij gaat het alleen om gebouwde rijksmonumenten en niet om archeologische of groene rijksmonumenten. Het aanwijzen van nieuwe rijksmonumenten is de afgelopen vijftien jaar zeer terughoudend geweest, waardoor er bijna geen nieuwe monumenten zijn bijgekomen. Gemiddeld verdwijnen er dus ongeveer 70 monumenten per jaar uit het rijksmonumentenregister. Zo deelde Christian Pfeiffer, beleidsmedewerker bij Erfgoedvereniging Bond Heemschut, op Linkedin.  

Hij interviewde Dolf Muller, woordvoerder van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, over hoe de vork in de steel zit. “Dit heeft te maken met het afvoeren van rijksmonumentnummers, omdat het monument ook onder een ander nummer is beschermd. Bijvoorbeeld een bijgebouw bij een buitenplaats dat zowel onder een eigen nummer als onder het park en/of de tuinaanleg beschermd is. Of het blijkt dat een en hetzelfde pand is beschermd onder twee nummers. Dit is helaas bij aanwijzingen in de jaren ’60 van de vorige eeuw wel eens gebeurd, hebben we geconstateerd. Dit herstellen we nu. Daardoor kan de indruk ontstaan dat we heel actief aan het afvoeren zijn.” 

Vernietiging 
Dolf Muller: “Of het pand bestaat al lang niet meer en stond nog wel in het register. Deze panden zijn jaren geleden al gesloopt. Dit kan zijn na een besluit van het college of een brand, maar ze zijn nooit uit het register geschrapt. Dit is de afgelopen jaren wel gedaan middels een besluit dat aan de eigenaren van de betreffende percelen is gestuurd. Wanneer een rijksmonument uit het register wordt geschrapt, terwijl nog waarden aanwezig zijn, volgt een procedure waarbij het voornemen én het definitieve besluit wordt gepubliceerd in de Staatscourant. Dit komt echter nog niet veel voor, het is vooral herstellen wat nu niet goed staat.” 

Geen ruimte voor iets nieuws 
Al jarenlang pleit Heemschut voor een hernieuwde aanwijzing van rijksmonumenten. Misschien niet op dezelfde schaal als in het verleden is gebeurd, maar wel vaker dan de zeer sporadische aanwijzingen die nu plaatsvinden. Is er ruimte voor nieuwe monumenten nu er oude verdwijnen? Dolf Muller denkt van niet: “Als er bij een voetbalwedstrijd iemand uit gaat, moet er ook iemand in. Dat geldt niet voor het monumentenregister. Al jarenlang is de beleidsregel dat we alleen nog verborgen parels aanwijzen of middels aanwijzingsprogramma’s. Het laatste aanwijzingsprogramma Wederopbouw 1940-1965 dateert uit 2013. Nu wordt nagedacht over programma’s voor Militair Erfgoed -Koude Oorlog – en Post 65. Of die programma’s er echt komen en hoe die er precies uit zullen zien, is nu nog niet bekend.”