Ronald Rietveld vormt samen met zijn broer Erik, co-founder van RAAAF, een kunst- en architectuurcollectief dat locatiespecifieke interventies maakt die nieuwe ontwikkelingen in gang zetten. RAAAF’ s experimentele oeuvre wordt in 2023 bekroond met de ‘Global Award for Sustainable Architecture 2023’ onder auspiciën van UNESCO. Tijdens het Nationaal Monumentencongres op 9 november neemt Ronald Rietveld je mee op reis vanuit zijn eigen praktijk en daagt je vervolgens uit om bij actuele opgaven en erfgoed ver voorbij bestaande conventies te denken. We praten alvast met hem over de projecten van RAAAF en hun onconventionele omgang met erfgoed.
Kan je iets vertellen over jezelf en RAAAF?
RAAAF maakt locatiespecifieke kunstwerken, die voortkomen uit de respectievelijke achtergronden van de studiopartners: Prix de Rome -laureaat Ronald Rietveld en filosoof Erik Rietveld.
Onze ruimtelijke interventies in stad en landschap snijden dwars door heden en verleden op zoek naar nieuwe betekenis in de toekomst. Deze interventies nodigen uit tot reflectie en bevragen praktijken, conventies en gewoonten die mensen als vanzelfsprekend beschouwen. Veel van onze werken articuleren de leegte, en scheppen ruimte voor reflectie door dingen weg te halen. In een wereld vol met spullen en beelden is een ‘poëzie van de leegte’ cruciaal. Een sprekend voorbeeld is Bunker 599 door RAAAF | Atelier de Lyon.
Bij het project ‘Bunker 599’ wordt het Nederlandse en Unesco monumentenbeleid ter discussie gesteld. Welke discussie wilden jullie precies opwekken met dit project?
Met het doorzagen van de ogenschijnlijk onverwoestbare groepsschuilplaats (2010), stellen we het Nederlandse en UNESCO monumentenbeleid op onorthodoxe wijze ter discussie. Paradoxaal genoeg werd dit gemeentelijk monument na het doorzagen tot rijksmonument verklaard en in 2021 tot UNESCO wereld erfgoed (als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie). Bovenal is dit een plek geworden die zowel jonge als oudere generaties actief interesseert in erfgoed en mensen anders laat kijken naar het landschap van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Getuige de vele bezoeken vanuit binnen- en buitenland heeft het kunstwerk heeft na ruim 13 jaar nog steeds grote aantrekkingskracht.
RAAAF staat bekend om hun onconventionele omgang met erfgoed/monumenten. Waarom hebben jullie gekozen voor deze onconventionele manier?
Voor alle duidelijkheid; wij pleiten er niet voor om zomaar monumenten door te zagen of aan te tasten. Maar “het denken” kan wel overal dwars doorheen. Bunker 599 staat voor een nieuwe benaderingswijze van erfgoed. Deze aanpak passen we ook toe op andere locaties en verbinden we met urgente maatschappelijke thema’s. De kunstwerken nodigen uit om na te denken over thema’s zoals klimaat, zeespiegelstijging, beladen erfgoed, leegstand en biodiversiteit.
Deze benaderingswijze van erfgoed noemen we “Hardcore Heritage”: door weloverwogen aantasting, radicale veranderingen in de context en schijnbaar tegenstrijdige toevoegingen ontstaat een nieuw spanningsveld tussen heden, verleden en toekomst. Oftewel “imagination for preservation”.
Een voorbeeld van zo’n radicale verandering in de context is het afgraven van 2.000 vrachtwagens zand rondom de voormalige Deltagoot in Rijksmonument Waterloopbos. Hierdoor komt dit reusachtige monument van de strijd tegen het water zelf als een soort nieuwe ruïne in het water staan. Het is tevens de toegangspoort naar de 40 andere watermodellen in het Waterloopbos. Met het uitzagen van grote betonnen platen en zandstralen al het beton zal de natuur dit reusachtige monument langzaam overnemen door. De mossen en varens beginnen nu vijf jaar na realisatie steeds zichtbaarder te worden.
De radicale transformatie van de Deltagoot in kunstwerk Deltawerk // (door RAAAF | Atelier de Lyon) toont de kwetsbaarheid van het leven in een land onder de zeespiegel in tijden van klimaatverandering.
Welke lessen kan de erfgoedsector halen uit de projecten van RAAAF?
Moet de praktijk van het historisch behouden van gebouwd en landschappelijk erfgoed gebaseerd zijn op conservering? Monumenten, beschermde gebouwen, landschappen en andere vormen van gebouwd erfgoed worden doorgaans beschouwd als onveranderlijk en onaantastbaar – objecten die “geconserveerd” moeten worden – en hebben daardoor de neiging om te vervagen uit de publieke verbeelding en herinnering. De huidige conservatieve conservatiepraktijken hebben de neiging om gebouwd erfgoed te fixeren in een arbitraire historische staat (door bijvoorbeeld de vroege zeventiende-eeuwse staat van het gebouw als referentie te kiezen), wat zowel het historische proces dat het gevormd heeft (en gevolgd heeft) ontkent, als elke mogelijkheid om het relevant te maken in het heden of om ons verder in de toekomst te brengen. In plaats van alleen maar het verval een halt toe te roepen, stellen wij dat we ons moeten richten op het genereren van betekenis uit het oude voor de huidige en toekomstige generaties.
Welke ontwikkelingen hoopt u de komende tijd te zien in de monumenten/erfgoedsector?
Ik hoop dat het duidelijk is dat beeldende kunst en architectuur een belangrijke rol bij de verbeelding van erfgoed kunnen spelen. Imagination for Preservation.