Reactie FIM op toetsversie Omgevingswet

Logo Federatie Instandhouding Monumenten (FIM)
Logo Federatie Instandhouding Monumenten

De FIM is in hoofdlijnen positief over deze toetsversie, Het is een goed opgebouwd en helder document. De opbouw vanuit de beleidscyclus met duidelijke doelen, evaluatie en bijstelling, spreekt ons erg aan. De zorg voor cultureel erfgoed is nadrukkelijk benoemd en als een zorgplicht van alle betrokkenen: overheden, initiatienemers voor ruimtelijke ontwikkelingen en burgers.

De wet biedt kansen voor de erfgoedsector
• De wet biedt meer flexibiliteit, nieuwe initiatieven kunnen sneller gerealiseerd worden en besluitvorming is meer overzichtelijk, daar kan ook het cultureel erfgoed baat bij hebben.
• Het beoogde doel staat centraal, van regels kan gemakkelijker worden afgeweken als het beoogde doel daardoor beter kan worden bereikt.
• Een integratie van bestemmingsplan en erfgoedverordening, schotten vallen weg
• Een omgevingsplan is breder dan het huidige bestemmingplan, er kan meer in geregeld worden zoals bijvoorbeeld bescherming voor interieurs en een sloopverbod of alleen sloop onder voorwaarden ook als een pand geen beschermde monumentenstatus heeft.
• De nu wat starre, tienjaarlijkse aanpassing van bestemmingsplannen wordt vervangen door aanpassingen op onderdelen van het omgevingsplan. Nieuwe kennis over erfgoed en nieuwe initiatieven kunnen gemakkelijker worden ingepast.

Die kansen hebben ook risico’s
De wet gaat sterk uit van ‘vertrouwen’ en biedt nog weinig waarborgen wanneer overheden en initiatiefnemers hun zorg voor het cultureel erfgoed weinig serieus nemen. De wet is een raamwet. De uitwerking voor cultureel erfgoed en de instructieregels komen in een AMvB. Er is nu nog geen zicht op de inhoud daarvan. We zien vooral als risico’s:
• Het gemakkelijker kunnen afwijken van regels door gemeenten en andere overheden. Een afwijking moet deugdelijke worden gemotiveerd en daar moet door interbestuurlijk toezicht op worden toegezien. Provincies en Rijk zijn nu reeds zeer terughoudend t.a.v. interbestuurlijk toezicht en de nieuwe wet versterkt dat.
• Participatie van burgers is alleen wettelijk vastgelegd voor projectbesluiten. De wet gaat uit van vertrouwen dat overheden dat bij andere (complexe) besluiten zelf belangrijk vinden en zullen organiseren. Daar zijn echter geen waarborgen voor.
• Een omgevingsvisie is niet verplicht voor gemeenten, ook hier wordt uitgegaan van vertrouwen dat een gemeente dat zelf zal doen. Wanneer dat echter niet gebeurt, ontbreekt een kader voor het beleid en wordt het toetsen aan de doelen van het beleid voor burgers een lastige zaak. Het is dan niet duidelijk wat die eerder genoemde zorgplicht voor het cultureel erfgoed inhoudt.
• Onduidelijk is wat in het omgevingsplan onder beleidsregels gaat vallen en wat onder gebiedsontwikkelingsregels. Welke rechtsbeschermingmogelijkheden zijn er voor beleidsregels in het omgevingsplan?
• Er is nog veel onduidelijkheid over de omgevingsvergunningen. Wat gaat straks vallen onder de reguliere procedure en wat onder de uitgebreide. Welke voorwaarden kunnen aan omgevingsvergunningen worden verbonden? We gaan er van uit dat de voorwaarden zoals die nu voor archeologie gelden in stand blijven en er vergelijkbare regelingen komen voor andere vormen van cultureel erfgoed.
• Ook over de uitvoering van omgevingsvergunningen maken we ons zorgen. De Wabo is nog maar net in werking en niet geëvalueerd. De Regionale uitvoeringsdiensten moeten zich nog bewijzen. Toezicht en handhaving is voor de erfgoedsector van wezenlijk belang en tot nu toe een zwakke schakel in de erfgoedzorg. We pleiten voor meer aandacht daarvoor en passende sanctiemogelijkheden, zoals een bestuurlijke boete.

Het vervolgtraject
Veel van onze vragen zullen in de AMvB beantwoord moeten worden Als FIM willen we graag meedenken en betrokken worden bij het opstellen van die AMvB. We pleiten er voor om ook voor cultureel erfgoed een omschrijving van omgevingskwaliteit te geven zodat de beoogde doelen beter zichtbaar zijn en verankerd kunnen worden.

Verder vragen we specifiek aandacht voor de rol van burgers. Hun betrokkenheid bij planvorming moet worden versterkt maar ook de ‘controlerende macht’ komt voor een belangrijk deel bij hen te liggen. Zowel bij de uitwerking van de wet als bij het implementatietraject dient er aandacht te zijn voor belangengroepen en moeten zij in staat worden gesteld die rollen ook te kunnen invullen.

De Federatie Instandhouding Monumenten zet zich in voor de bescherming, instandhouding en het beheer van monumenten. Ze behartigt de belangen van particuliere erfgoedorganisaties in Nederland. Alle belangrijke organisaties op het gebied van monumentenzorg, archeologie en natuur- en landschapsbeheer zijn aangesloten.

Persbericht FIM