RKD ontdekt nieuw werk van Mondriaan uit 1904

Piet Mondriaan, Barn doors of a Brabant farm building, 1904. Bron: RKD

Het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis heeft een tot nu toe onbekende aquarel van Mondriaan uit 1904 ontdekt. Het werk Barn doors of a Brabant farm building kwam aan het licht toen het in Stockholm gevestigde veilinghuis Bukowskis het RKD benaderde met de vraag of het hier een werk van Mondriaan betrof. Onderzoek heeft uitgewezen dat het werk inderdaad van de hand van de Nederlandse kunstenaar is. De aquarel van schuurdeuren werd in 1904 door Mondriaan geschilderd, tijdens een retraite in Brabant. Het werk werd omstreeks 1910 gekocht door een broer van Mondriaans toenmalige verloofde, die het werk later meenam naar Zweden.

Schuur in Nistelrode
Het was Albert Pieter van den Briel die in 1904 zijn vriend Mondriaan naar Brabant haalde, waar hij zelf als landbouwingenieur werkzaam was voor de Nederlandse Heidemaatschappij. Mondriaan verbleef het gehele jaar in het dorpje Uden en schilderde op verschillende plekken in de omgeving, waaronder Veghel en Nistelrode. In die laatste plaats zou de nu opgedoken aquarel Barn doors of a Brabant farm building mogelijk zijn gemaakt. Het werk toont in een moderne, beeldvullende compositie een deel van een stal met twee houten deuren. Aan de bovenzijde wordt het beeld afgesneden door het rietgedekte dak, aan de onderzijde door het erf met wat scharrelende kippen en aan de rechterzijde door een andere schuur.

Dankzij correspondentie door Van den Briel weten we dat Mondriaan de dominerende roodbruine tint van de compositie voorzag van contrasterende toevoegingen in witte en blauwe verf. Deze observatie komt overeen met de nu opgedoken aquarel, waarin blauwe en witte accenten zichtbaar zijn in de dakpannen, bakstenen en schuurdeuren. Mondriaans virtuoze toepassing van zwart en rood krijt, waterverf en gouache resulteerde in een heldere, uit grote vlakken opgebouwde compositie. De aquarel kan worden gerekend tot de hoogtepunten van de kleine dertig door Mondriaan in Brabant vervaardigde schilderijen, tekeningen en aquarellen.

Plaats in het oeuvre
Van den Briel schreef later onder meer dat Mondriaan in Brabant ‘tal van studies [heeft] gemaakt van schuren met vierkante deurvlakken, in altijd wisselende ook onderling verschillende kleuren. […] Het zou […] van groot belang zijn, ook in verband met non-figuratief later werk, dat daar een eindfase van vormt, als een deel van die studies weer zou kunnen worden gevonden’.

Twee andere werken met dezelfde schuurdeuren, een potloodtekening en een olieverfstudie, maken deel uit van de collectie van het Kunstmuseum Den Haag. Met name de overeenkomsten met de olieverfstudie waren van groot belang bij het vaststellen van de authenticiteit van de nieuwe ontdekking. Mondriaan maakte op locatie regelmatig meerdere studies van eenzelfde onderwerp, vaak in verschillende media. Vervolgens werkte hij de schetsen in zijn atelier uit tot volwaardige schilderijen. Of de aquarel in de buitenlucht of in het atelier is gemaakt blijft onduidelijk. Het is de meest gedetailleerde van de drie bekende weergaven van de schuur. Zo zijn de dakpannen, bakstenen en scharrelende kippen in de aquarel duidelijk herkenbaar.

Herkomst
Het werk is vermoedelijk tussen 1905 en eind 1911 gekocht door Marius Johannes Heijbroek, een broer van Gretha Heijbroek. Met deze Amsterdamse koopmansdochter was Mondriaan in het najaar van 1911 korte tijd verloofd. De familie Heijbroek verwierf verschillende werken van de kunstenaar, waaronder het monumentale Zon, kerk in Zeeland uit 1909-1910, dat thans deel uitmaakt van collectie van Tate Modern in Londen.

In 1933 emigreerde Marius Johannes Heijbroek naar Zweden, het thuisland van zijn echtgenote, met medeneming van de aquarel. Het is daarna in familiebezit gebleven, tot het in 1970 werd geschonken aan een bevriende Zweedse familie. Door overerving is het tot op heden in die familie gebleven. Het werk wordt op 17-18 mei 2022 geveild bij veilinghuis Bukowskis te Stockholm.

Geactualiseerde oeuvrecatalogus
De aquarel zal door het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis worden toegevoegd aan de digitale oeuvrecatalogus van de kunstenaar.

Het RKD presenteert ter ere van Mondriaans 150e geboortejaar later dit jaar een geactualiseerde versie van de oeuvrecatalogus. Daarin zullen deze laatste en vijf andere recent ontdekte werken van Mondriaan worden toegevoegd. Behalve Barn doors of a Brabant farm building zijn dat Stilleven met judaspenning en koperen schaal (1901), Wasvrouw nabij een beek (ca. 1902), de beide vorige week opgedoken kinderportretten uit 1907-1908 en het schilderij White Christmas Roses (1923), dat in 2020 werd ontdekt op een veiling in New York.