Enkele kilometers buiten het dorp Poederoijen (gemeente Zaltbommel) ligt een ruig natuurgebied met wilde paarden, runderen en roofvogels. Daar middenin, op een eilandje tussen rivieren, doemen de muren van een grote vesting op. Slot Loevestein staat hier al ruim zes eeuwen en heeft diverse tegenslagen en veranderingen doorgemaakt. Het slot is het springlevende bewijs van een lange Nederlandse geschiedenis. Samen met de directeur van het slot, Ed Dumrese, praten we over het kasteel, de geschiedenis en de toekomst.
Even voorstellen
Ed Dumrese werkt inmiddels vier jaar als directeur van Slot Loevestein. Daarvoor heeft hij verschillende functies gehad, waaronder die van directeur bij het Nationaal Comité Herdenking Capitulaties 1945 in Wageningen. “In Wageningen stonden vrede, vrijheid en veiligheid centraal en dat is ook een aanknopingspunt voor mij hier op Loevestein, waar vrede, vrijheid en recht belangrijke thema’s zijn. Loevestein heeft een lange geschiedenis rondom die thema’s”, aldus de Dumrese. “Ik vond het een uitdaging om het erfgoed hier echt op de kaart te zetten en verder te ontwikkelen.”
Dankzij het tolgeld kon het slot in korte tijd worden opgebouwd
Ontstaan op een strategische locatie
Slot Loevestein ligt precies op de grens van de provincies Utrecht, Noord-Brabant en Gelderland. Ruim zeshonderd jaar geleden bouwde ridder Dirc Loef van Horne op deze plek een standplaats voor de belegering van Heusden, met het plan om er later een kasteel van te maken. Loef zag de strategische ligging en realiseerde zich dat hij veel tol kon heffen op deze plek, waar de Maas en Waal samenkomen. Het stukje niemandsland waar het kasteel op werd gebouwd, gaf Loef een vrije positie. Dankzij het geld wat hij verdiende met de tol kon hij het kasteel in korte tijd opbouwen en zich vestigen op deze plek.
Gevangenschap Hugo de Grote op Loevestein
Loevestein heeft altijd een militaire functie gehad, in tegenstelling tot de meeste kastelen in Nederland die speciaal waren gemaakt voor de adel. In het slot zijn dan ook geen rode lopers, verfijnde meubels en dure schilderijen te zien. In de 16e en 17e eeuw werd Slot Loevestein omgetoverd tot een staatsgevangenis, waar mensen werden opgesloten vanwege hun politieke of religieuze overtuigingen. De bekendste gevangene was Hugo de Groot, die wist te ontsnappen in een boekenkist. Zijn ontsnapping is wereldberoemd. Veel minder bekend maar van veel groter belang is het gedachtegoed dat hij naliet. Zijn ideeën over vrede, vrijheid en recht veranderden de wereld. Deze thema’s zijn altijd een grote rol blijven spelen op het slot.
Tijden van crisis
Door de geschiedenis heen is het slot regelmatig belegerd. Het is onderdeel van zowel de oude als de nieuwe Hollandse waterlinie, wat het een goede strategische plek maakt. De littekens van deze belegeringen zijn nog overal door het kasteel heen te zien, aan de hand van kogelgaten in de muren en de verschillende type stenen die zijn gebruikt om de gaten te dichten. Ook in recente jaren heeft Slot Loevestein tegenslagen moeten doorstaan, waaronder de coronacrisis en de lockdowns. “We hadden net onze nieuwe missie bepaald en hadden besloten dat we iedere dag open zouden gaan. Toen kwam corona”, aldus Dumrese. De organisatie besloot niet stil te gaan zitten tijdens de lockdowns. Er is een thematische kinderspeelplaats gebouwd en is er veel onderhoud gepleegd. Daarnaast is er van de tijd gebruik gemaakt om educatieve programma’s verder te ontwikkelen en de huisstijl van Slot Loevestein te vernieuwen. “Door de steunpakketten hebben we deze veranderingen kunnen doorvoeren en omdat we gelukkig een gezonde organisatie zijn, konden we wel tegen een stootje.” Tussen de lockdowns door heeft het slot veel bezoekers mogen ontvangen. Het slot is weer volledig geopend met nieuwe activiteiten en jaarlijkse tentoonstellingen.
De rol van het water
Loevestein is niet los te zien van haar omgeving. Het slot ligt middenin een moerassig natuurgebied, omringd door de Maas en de Waal. De rivieren zorgen ervoor dat dit landschap continu in beweging is. In de winter stijgt het water, wat regelmatig zorgt voor overstromingen en in de zomer zakt het weer. Het water was altijd een uiterst strategisch instrument voor Slot Loevestein. De rivieren waren sterke grenzen waar vijanden moeilijk doorheen konden komen, maar het waren ook goede handelswegen. Dat water zo’n belangrijke rol heeft voor Slot Loevestein, werd vorig jaar getoond in de expositie ‘Denkend aan water’, over de betekenis en de toekomst van het water voor Slot Loevestein en de rest van Nederland. Deze expositie was te zien tot 5 maart 2023.
We gebruiken het erfgoed van het kasteel om thema’s die nu van belang zijn meer duiding te geven
Rijksmuseum en tentoonstellingen
In 2021 is Slot Loevestein een rijksmuseum geworden. Na bezuinigingen gaf de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan dat het slot nationaal erfgoed is en in de Erfgoedwet moest komen. Al voor 2021 ontving het slot bezoekers en werden er rondleidingen gegeven, maar de nieuwe status gaf de organisatie groen licht voor meer museale ontwikkeling. Slot Loevestein heeft een belangrijk verhaal te vertellen over de ontstaansgeschiedenis van Nederland. Ed Dumrese legt uit: “We gebruiken het erfgoed van het kasteel om thema’s die nu van belang zijn meer duiding te geven. Historie is voor ons een middel om te begrijpen in welke tijd wij leven en om oplossingen of inspiratie voor de toekomst aan te dragen.”
Dit is te zien in de nieuwe expositie die op 31 maart in samenwerking met Amnesty International wordt geopend, over de staatsgevangenen van het slot. Het onderliggende thema is ‘de vrijheid van meningsuiting’ en er wordt gefocust op het politieke gevangenschap. Er wordt gekeken naar wat dat in het verleden was, maar ook hoe het vandaag de dag nog voorkomt. Mensen zoals Hugo de Groot werden en worden nog steeds met schijnprocessen veroordeelt, vanwege hun mening.
Uiteindelijk zijn de mensen het kloppende hart van deze plek
Het toekomstbeeld
Slot Loevestein is steeds in ontwikkeling op museaal en educatief gebied. “We hebben er het volste vertrouwen in dat wij vanuit onze eigen kracht zo goed mogelijk de thema’s vrede, vrijheid en recht kunnen ontwikkelen en dat we museaal een grote ontwikkelingsslag kunnen maken”, aldus Dumrese. Het doel van de organisatie is om over tien jaar een verdubbeling van de bezoekersaantallen te realiseren en een vertienvoudiging van het schoolbezoek. Er wordt hard gewerkt aan het aanbod en de kwaliteit van de educatieve programma’s. Slot Loevestein heeft veel ambities voor de interactie met de omgeving, het vinden van een breed publiek en om dit allemaal te kunnen borgen voor de toekomst.
Op de vraag waar Ed het meest trots op is bij Slot Loevestein, antwoord hij vastberaden: “Dat zijn heel veel dingen, maar uiteindelijk maken de mensen Loevestein. Het is natuurlijk prachtig erfgoed, maar als ik kijk naar het team, werkt iedereen met enthousiasme en ontzettende betrokkenheid om dat erfgoed uit te dragen. Uiteindelijk zijn de mensen die het vormgeven en de vrijwilligers en gidsen die de bezoekers met enthousiasme ontvangen, het kloppende hart van deze plek.”