De Erfgoedstem

Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie

Verdwenen musea in Utrecht | Het Leesmuseum aan het Domplein

• 12 • Bron: DUIC

Verdwenen musea in Utrecht | Het Leesmuseum aan het Domplein

Een ‘museum’ is letterlijk een tempel gewijd aan de Muzen, de Griekse godinnen van kunst en wetenschap. De term werd vanaf de renaissance gebruikt voor plekken waar kunstwerken en andere verzamelstukken bewaard en getoond werden. Wat men zich precies bij een museum voorstelde veranderde in der loop der tijd. In de 19e eeuw noemde men een bibliotheek waar je niet kon lenen, maar wel lezen, een leesmuseum. Van 1822 tot 1830 had Utrecht al een leesmuseum, maar dat ging aan interne twisten ten onder. In 1838 werd het nieuwe ‘Wetenschappelijk Leesmuseum’ geopend aan het Munsterkerkhof, zoals het Domplein toen nog heette. Het gepleisterde gebouw stond op de plek van het oude kapittelhuis tegen de buitenkant van de pandhof (kruisgang), waarvoor het ook als toegang diende.

Verdwenen musea in Utrecht | Het Stedelijk Museum van Oudheden in het stadhuis

• 24 • Bron: DUIC

Verdwenen musea in Utrecht | Het Stedelijk Museum van Oudheden in het stadhuis

Utrecht telt meer dan vijftig verdwenen musea. Ze zijn opgeheven, verhuisd of gefuseerd. Dat laatste geldt bijvoorbeeld voor de voorgangers van het Centraal Museum, terwijl het Aboriginal Art Museum een recent voorbeeld is van een sluiting. Verschillende nog elders bestaande musea zijn ooit in Utrecht begonnen. Momenteel wordt het Utrechtse stadhuis gerenoveerd. Dit gebouw dateert uit 1830, althans het deel met de natuurstenen voorgevel die op een Griekse tempel lijkt. Stadsarchitect Johannes van Embden bouwde het op de plek van enkele oudere panden die daarvoor als stadhuis dienden. In 1838 opende het Stedelijk Museum van Oudheden in het stadhuis. Het was het eerste stadsmuseum van Nederland, nog vóór bijvoorbeeld Dordrecht (1842) en Den Haag (1851).

Kunst aan Utrechtse gebouwen: Energiek mozaïek in Centrale Lage Weide

• 9 • Bron: DUIC

Kunst aan Utrechtse gebouwen: Energiek mozaïek in Centrale Lage Weide

Hoewel men minder opkeek van een kunstenares dan van een architecte, waren rond 1960 de meeste monumentale kunstenaars man. De paar vrouwen die kunst maakten aan Utrechtse gebouwen raakten vergeten, en soms werd hun werk aan mannen toegeschreven. Dat geldt ook voor de mozaïeken van Antoinette Gispen. In 1956 werd de eerste steen gelegd voor de Centrale Lage Weide van de PEGUS (Provinciaal en Gemeentelijk Utrechts Stroomleveringsbedrijf). De ruime hal van het dienstgebouw wordt gedomineerd door een groot mozaïek van Antoinette Gispen. Haar werk toont figuren met elk een arm omhoog met een ster – als symbool voor energie (zie foto).

Kunst aan Utrechtse gebouwen | Tegeltableaus herinneren aan tegelfabriek Westraven

• 19 • Bron: DUIC

Kunst aan Utrechtse gebouwen | Tegeltableaus herinneren aan tegelfabriek Westraven

Veel tegeltableaus die Utrechtse gebouwen sieren, zijn in Utrecht zelf gemaakt, schrijft Arjan den Boer. “Vooral langs de Vaartsche Rijn waren er, vanwege de aanwezige klei, eeuwenlang steen- en dakpannenfabrieken die ook wandtegels gingen produceren. Het enige gebouw dat hier nog aan herinnert is de voormalige tegelfabriek Westraven met drie tegeltableaus van eigen makelij. (…) Het eerste tegeltableau toont Mercurius, de Romeinse god van de handel. De haan die hem vergezelt staat voor waakzaamheid: in de handel moet je opletten niet bedrogen te worden. De tekst ‘Tegelfabriek van de Gebr. Ravesteijn 1845’ verwijst naar het oprichtingsjaar van de fabriek.”

Herontwikkeling spoorzone Utrecht: “Wisselspoor in wording”

• 98 • Bron: DUIC

Herontwikkeling spoorzone Utrecht: "Wisselspoor in wording"

“Spoorzones zijn hot”, schrijft Arjan den Boer. “De hallen van de oude Wagenwerkplaats Amersfoort vormen nu het ‘zakelijk en creatief hart’ van die stad en in Tilburg wordt de Spoorzone 013 ontwikkeld met horeca, cultuur en woningen. Utrecht heeft ook zo’n zone met oude NS-loodsen aan de 2e Daalsedijk, langs de spoorlijn naar Amsterdam (niet te verwarren met het Werkspoorkwartier Cartesiusweg). De herontwikkeling van dit gebied als Wisselspoor is nog maar net begonnen. Sinds vorig jaar biedt de Wagenmakerij uit 1892 ruimte aan duurzame bedrijven.”

Antoniuskerk: Italiaanse stijl in Utrechtse wijk Lombok

• 32 • Bron: DUIC

Antoniuskerk: Italiaanse stijl in Utrechtse wijk Lombok

Afgelopen weekend was de laatste eucharistieviering in de Antonius van Paduakerk in de Utrechtse wijk Lombok. Het kerkgebouw is verkocht en wordt een ‘stadsklooster’, waarin behalve voor religie ook ruimte is voor cultuur, spiritualiteit, gezondheid en welzijn. In 1903 was de Antoniuskerk de eerste katholieke kerk in Utrecht die brak met de gangbare gotische bouwtrant. Architect Jan Stuyt liet zich inspireren door Italië, wat vooral zichtbaar is aan de toren. In de loop der jaren zorgden Utrechtse kunstenaars voor aankleding met siersmeedwerk, beelden en gebrandschilderde ramen. Het interieur zal grotendeels gehandhaafd blijven.

Kunst aan Utrechtse gebouwen | Gerrit Rietveld als gevelkunstenaar

• 26 • Bron: DUIC

Kunst aan Utrechtse gebouwen | Gerrit Rietveld als gevelkunstenaar

Aan de gebouwen van Gerrit Rietveld is al het overbodige weggelaten. Er zijn dan ook geen kunstwerken of decoraties aan te vinden. Zijn eerste architectuuropdracht uit 1919 vormt hierop een uitzondering: de juwelierswinkel Begeer aan het Oudkerkhof 27 in Utrecht. Voor ‘een Rietveld’ doen de geveldecoraties archaïsch aan, maar in hun tijd gezien waren ze best modieus. Ze waren verwant aan de kunst aan Amsterdamse School-gebouwen. Rietveld sloot zich in 1919 aan bij De Stijl. De juwelierswinkel vormt dus de laatste getuige van de ‘oude’ of beter gezegd de jonge Rietveld.

Militaire monumenten Utrecht: Kromhoutkazerne en University College

• 52 • Bron: DUIC

Militaire monumenten Utrecht: Kromhoutkazerne en University College

In Utrecht doen zowel de oude als de nieuwe Kromhoutkazerne mee aan Open Monumentendag. De paviljoens van de oude kazerne aan de Prins Hendriklaan uit 1913 vormen nu de campus van het University College. Bij de nieuwe kazerne aan de Herculeslaan uit 2010 zijn nog resten te zien van Fort Vossegat, ooit onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Op zaterdag 8 september worden de twee kazernes eenmalig weer met elkaar verbonden, en komt de lange militaire historie van het complex tot leven. Op DUIC vertelt Arjan den Boer alvast over deze militaire historie.

Kunst aan Utrechtse gebouwen | Sierlijke dierenreliëfs aan het Gele Kasteel

• 8 • Bron: DUIC

Kunst aan Utrechtse gebouwen | Sierlijke dierenreliëfs aan het Gele Kasteel

Iedereen in Utrecht kent wel PHRM aan het Janskerkhof, de studentensociëteit van gele baksteen die op de Beurs van Berlage lijkt. Minder bekend zijn de natuursteenreliëfs van dieren aan de gevel, in 1899 gemaakt door de Amsterdamse kunstenaar Joseph Mendes da Costa. Het sociëteitsgebouw van het Utrechtsch Studenten Corps werd in 1900 geopend. De letters PHRM zijn een afkorting van Placet Hic Requiescere Musis (‘het behaagt de muzen hier te rusten’). De reliëfs vormden een specialiteit van Mendes da Costa; zowel in zijn losse beelden als aan gebouwen beeldde hij graag dieren af, met een duidelijke voorkeur voor apen en uilen.

Het Duitse Huis in Utrecht: ridderklooster werd Grand Hotel Karel V

• 148 • Bron: DUIC

Het Duitse Huis in Utrecht: ridderklooster werd Grand Hotel Karel V

De grootste verborgen oase in de Utrechtse binnenstad is het voormalige kloostercomplex rond het Duitse Huis. Het is een plek met een ongekend rijke historie van ridders, keizers, koningen en anonieme soldaten. De oudste delen dateren uit 1348. In de 19e eeuw werd een statige vleugel toegevoegd als militair hospitaal. Het Duitse Huis dankt z’n bestaan aan de Derde Kruistocht die in het jaar 1189 begon ter ‘bevrijding’ van Jeruzalem. Het hotel dat nu in het Duitse Huis is gevestigd, is genoemd naar Karel V, koning van Spanje, keizer van Duitsland en landsheer van de Nederlanden.

“HGB II: in de schaduw van de Inktpot”

• 45 • Bron: DUIC

"HGB II: in de schaduw van de Inktpot"

“Elke Utrechter kent de Inktpot”, schrijft Arjan den Boer, “maar niet iedereen weet dat dit gebouw oorspronkelijk HGB III heette, wat staat voor derde hoofdgebouw van de spoorwegen. Er staan maar liefst vier van deze hoofd(administratie)gebouwen op een kluitje: HGB I t/m IV, gebouwd tussen 1866 en 1990. Tegenwoordig is het niet meer de NS, maar ProRail die gebruik maakt van de Inktpot en van het voormalige HGB II, nu Tulpenbrugh genoemd. Hoewel minder spectaculair dan de Inktpot is het zeker nadere beschouwing waard.”

Prominente Utrechters willen museum in Fentener van Vlissingenhuis

• 35 • Bron: DUIC

Prominente Utrechters willen museum in Fentener van Vlissingenhuis

Maliebaan 42 in Utrecht moet een museum worden met de kunstcollectie van de familie Fentener van Vlissingen vinden verschillende prominente Utrechters. De laatste bewoner schonk het pand in 1951 voor culturele doeleinden aan de gemeente, maar die wil het terugverkopen aan de familie met een vergunning voor zes appartementen. John Fentener van Vlissingen, kleinzoon van de schenker, denkt na over een eigen museum voor zijn collectie impressionisten. Toen Arjan den Boer, publicist over monumenten, op Twitter poneerde dat zo’n museum in Maliebaan 42 moet komen, kreeg hij veel bijval. “Het monument krijgt dan weer een culturele bestemming, veel mooier dan armzalige appartementen.”

Meest gelezen (week)

Meest gelezen (maand)

Meest gelezen (jaar)