Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
Het plan van het Amsterdam Museum om de term ‘Gouden Eeuw’ in de ban te doen, roept veel reacties op, van “geschiedsvervalsing” tot “een goed idee”. Volgens het museum negeert de bijnaam van de 17e eeuw de negatieve kanten van de eeuw. Het Amsterdamse Rijksmuseum, waar ook veel zalen aan de 17e eeuw zijn gewijd, zal de term Gouden Eeuw handhaven. Het rijksmuseum benadert de geschiedenis vanuit verschillende perspectieven, ligt directeur Taco Dibbits toe.
“Tuinstad Slotermeer in Amsterdam West is de grootste (10.000 woningen) vroeg naoorlogse woonwijk in Nederland. Bovendien heeft de wijk een stedenbouwkundige opzet die destijds uiterst vooruitstrevend, zo niet revolutionair was. (…) De Berlijnse wijken uit de jaren twintig van Bruno Taut en Martin Wagner zijn inmiddels op de Unesco erfgoedlijst geplaatst. Maar in Nederland zijn we nog steeds blind voor erfgoed dat niet uit de Gouden Eeuw dateert. De Amsterdamse grachtengordel staat op de Unesco lijst maar Tuinstad Slotermeer, een stedenbouwkundig monument met grote nationale en internationale betekenis, wordt beschouwd als een aftandse woonwijk die nodig vernieuwd moet worden.”
Vereniging Zaans Erfgoed wil het succesverhaal van de historische Zaanse scheepsbouw een plek geven in Zaandam. Zij zet zich in voor de komst van een scheepswerf op de Burcht, waar een replica van een walvisvaarder moet worden gebouwd. Van de 17e- en 18e eeuwse Zaanse scheepsbouw is in Zaandam nauwelijks meer iets terug te vinden, aldus gemeentelijk archeoloog Piet Kleij. De VOC krijgt de credits voor de Gouden Eeuw, maar de Zaankanters waren ook zeer prominent. De Voorzaan was het kloppende hart van de scheepsbouwindustrie, met tientallen scheepswerven, houtzagers en ankersmederijen.
De Morspoort is één van de meest iconische gebouwen uit de Gouden Eeuw in Leiden. Afgelopen weken is aan de poort gewerkt. Bij het verwijderen van de pleisterlaag kwamen sporen van de oorspronkelijke situatie in beeld: sporen van tongewelven. De Morspoort blijkt constructief toch grotendeels gebouwd te zijn volgens de oorspronkelijke ontwerptekening uit omstreeks 1668 van architect Van der Helm. Mogelijk zijn de tongewelven verdwenen in de 19de eeuw. Na het weggraven van de stadswallen, boden de zijgevels vermoedelijk niet genoeg weerstand om de spatkrachten van het gewelf op te vangen – getuige de naar buiten hellende zijgevels.
Als groene longen liggen aan weerszijden van Amsterdam twee zones met een zestigtal buitenplaatsen. Ze verbeelden de oeroude menselijke behoefte aan natuur. Dit in de Gouden Eeuw ontstane netwerk tussen de stad en groene omgeving vormt een verlengstuk van de als Werelderfgoed erkende Amsterdamse grachtengordel. Maar de oprukkende bebouwing vormt een voortdurende bedreiging. Met de Stelling van Amsterdam, de 135 kilometer lange cirkel van forten rond de stad, is al ervaring opgedaan met de bescherming van monumenten die aan elkaar gekoppeld zijn. Een soortgelijke integrale aanpak zou ook voor de buitenplaatsen een zinvolle benadering zijn, schrijft Tom Buijtendorp, D66-statenlid voor Noord-Holland.
In het boek ‘De toren van de Gouden Eeuw: Een Hollandse strijd tussen gulden en God’ vertelt bouwhistoricus Gabri van Tussenbroek het verhaal van de toren van Amsterdam. Als de Nieuwe Kerk na een brand weer moet worden opgebouwd, maakt burgemeester Willem Backer in 1645 ook plannen voor een toren van meer dan honderd meter hoog. Het wordt een conflict “tussen koopman en dominee, tussen gulden en God”. Op Historiek vindt u een deel van het eerste hoofdstuk van het boek, over de vraag wie het initiatief nam voor de bouw van de Nieuwe Kerk.
Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam heeft een Virtual Reality-tijdreis ontwikkeld die de bezoeker terugvoert naar de Gouden Eeuw. In ‘Dare tot Discover – a VR Journey’ maakt de bezoeker een vlucht over de historische haven van Amsterdam, ziet hoe deze zich ontwikkelt en is getuige van de afvaart van een VOC-schip. Vanaf 14 december kan men het VR-spektakel beleven. Ook het Zeemagazijn, de huidige locatie van het museum, heeft een rol in de VR-tijdreis. Uitgangspunt voor ‘Dare to Discover’ is dan ook het schilderij ‘Gezicht op het IJ met ‘s Lands Zeemagazijn te Amsterdam’ (1664) van Reinier Nooms.
Maria Tesselschade Roemers Visscher (1594-1649) is een van de bekendste Nederlandse vrouwen van de zeventiende eeuw, toch is er geen portret van haar bekend. In het Stedelijk Museum Almaar is de komende weken de presentatie ‘Dichter bij Maria Tesselschade’ te zien. De presentatie is mogelijk geworden dankzij een geluk bij een ongeluk. In de Nieuwjaarsnacht van 2015 legde een brand een aantal historische panden in de Alkmaarse binnenstad in de as. Een paar maanden later kon de gemeente een “topvondst” melden. De archeologische dienst had scherven gevonden van glaswerk dat vrijwel zeker toebehoorde aan Maria Tesselschade.
Paul de Jong schreef in Het Parool over de naar zijn mening eenzijdige blik die ‘we’ hebben op de Gouden Eeuw, naar aanleiding van de tentoonstelling Hollanders van de Gouden Eeuw in de Hermitage. Tom van der Molen van het Amsterdam Museum schrijft echter dat bij de samenstelling van de tentoonstelling wel degelijk aandacht is besteed aan minder glorieuze kanten van de zeventiende eeuw. Het biedt tegenwicht aan het florissante beeld op de groepsportretten.
Men zou denken dat over de Gouden Eeuw intussen alles wel bekend is, toch is er nog veel informatie die niet vrij toegankelijk is. Het “Gouden Eeuw Remake” project verbindt doormiddel van crowdsourcing en crowdfunding mensen, objecten, plaatsen, structuren en feiten causaal in een online, collectief geheugen.
Een Gouden Eeuw. Maar lang niet voor iedereen. Het merendeel van de inwoners van de Republiek is arm en blijft dat ook. Maar in tijden van extreme nood is er – anders dan in de ons omringende landen – beperkte steun.
In deze aflevering volgt Hans Goedkoop het spoor van de nieuwe rijken, burgerfamilies die voor het eerst opgroeien in vrede en welvaart. Dat opent ongekende mogelijkheden.
