Denk je aan immaterieel erfgoed, dan denk je wellicht aan ambachten of lokale gebruiken ‘van vroeger’. Sommige vormen van immaterieel erfgoed zijn echter piepjong. Zo ook de Demoscene, ontstaan in de jaren ‘80. Beoefenaars uit deze scene houden zich bezig met het maken van demo’s, waarbij een computerprogramma live visuele effecten en muziek laat zien die vooraf zijn geprogrammeerd.
De Demoscene werd een paar maanden geleden bijgeschreven in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland. Deze bijschrijving is onderdeel van een internationale ambitie om de Demoscene op de Unesco Werelderfgoedlijst te krijgen. Waarom is de Demoscene met recht onderdeel van het Nederlands immaterieel erfgoed? Ramon de Bruijn, een van de initiatiefnemers van de bijschrijving in het Inventaris, licht toe wat er zo bijzonder is aan deze – voor veel mensen onbekende – scene.
Experimenteren op de thuiscomputer: de start van de Demoscene
Om te begrijpen wat de Demoscene is, moeten we terug naar de jaren ’80. Het is de opkomst van de thuiscomputer. Op de Commodore 64 of Atari worden de eerste spelletjes gespeeld. Ramon: “De Demoscene ontstond vanuit de cracker-cultuur. Mensen begonnen computerspellen te kraken en te kopiëren, zodat je ze niet hoefde te kopen. Die krakers wilden op een gegeven moment hun stempel achterlaten in het gekraakte spel. Dat deden ze door heel klein stukje eigen software achter te laten. Vergelijk het met graffiti, maar dan digitaal. Tegelijkertijd gingen er veel mensen – waaronder ik als achtjarige jongen – experimenteren met die thuiscomputer. Om te kijken wat je er nog meer mee kon, behalve spelletjes spelen.”
De scene: specialisaties en eigen signatuur
Het maken van software met als doel puur vermaak groeide uiteindelijk uit tot de Demoscene. “Een demo is een computerprogramma dat visuele effecten en muziek laat zien,” verduidelijkt Ramon. Een demo kan gemaakt zijn door een persoon of een groep van mensen (demogroep) met ieder een eigen specialisatie. Ramon doet voornamelijk het grafische gedeelte. “Daarnaast heb je ook nog de programmeurs en muzikanten. Het maken van een demo komt altijd vanuit eigen intrinsieke interesse en technische uitdaging, bijvoorbeeld kijken of iets lukt of leren specifieke oude hardware te programmeren of een beperkte hoeveelheid instructies of geheugen van een computer.”
Demoparties: resultaat van maandenlang programmeren
Het maken van zo’n demo duurt vaak maanden en vraagt veel voorbereiding. Ramon: “Het lijkt op het maken van games en bevat interactieve elementen, maar het is géén spel. Een demo is puur visueel.” Een demo wordt ‘geschreven’ in code, het resultaat laten beoefenaars aan elkaar zien op Demoparties. Tijdens deze bijeenkomsten wordt alle vooraf geprogrammeerde code door de computer live berekend en gegenereerd. Het zijn dus geen filmpjes.
Nederland als grondlegger van de Demoscene
Nederland is een van de grondleggers van de Demoscene. Tot de beoefenaars behoren een aantal Nederlandse digitale pioniers. Zoals bijvoorbeeld Danny Geurtsen, die met zijn werk voor films drie Oscars voor Best Visual Effects won, of componist Reyn Ouwehand, die albums voor onder meer Kane en Ellen ten Damme produceerde. Kun je binnen de Demoscene ook je brood verdienen? Ramon: “Vroeger kreeg je nog wel eens wat gesponsord, maar de demoscene is vooral een enthousiaste club gelijkgestemden. Ik vergelijk het altijd met mijn vaders interesse voor oude auto’s. Ik ben opgegroeid met – inmiddels oude – computers en heb de interesse daarin nooit verloren. Nu werk ik zelf bij ASML, dus techniek en computers zijn uiteindelijk ook een belangrijk onderdeel van mijn werk geworden.”
Vergrijzing in piepjong erfgoed
Op de vraag wat de uitdagingen zijn voor het voortbestaan van de Demoscene, antwoordt Ramon meteen: “Vergrijzing.” Een opvallend antwoord voor een beweging die pas zo’n 40 jaar oud is. Toch is het vinden van jonge aanwas lastig. “Veel Demosceners zijn tijdens hun jonge jaren begonnen. We ontmoetten elkaar op computerbeurzen en wisselden demo’s uit door diskettes op de post te doen. Voor ons is het echt jeugdsentiment. De jongeren van nu gamen liever of zitten op TikTok. En wat ook meespeelt: onbekend maakt onbemind.” Binnen de Demoscene worden daarom specifieke activiteiten ontwikkeld om jongeren te enthousiasmeren, zoals introductie-evenementen op Demoparties of door op scholen de kunst van het coderen te leren door vrijwilligers uit de scene.
Basis voor digitale en duurzame ontwikkelingen
Want de Demoscene mag relatief onbekend zijn, toch is het de basis van recentere digitale software-ontwikkelingen. Denk aan Creative Coding, waarbij mensen creatief omgaan met programmeren, en dat de laatste tijd enorm populair is geworden. Maar de invloed van de scene reikt verder. Ramon: “Je ziet dat duurzaamheid en energieverbruik momenteel belangrijke thema’s zijn, nu we steeds meer data hebben. Door software zo klein mogelijk te maken, verbruik je minder stroom. En laat dat nu een uitdaging zijn waar veel Demo’ers zich al jaren mee bezighouden. Zo kun je de principes van een Demo maken een-op-een toepassen op het maken van groene software.”
Een duurzame toekomst voor de Demoscene
Om de Demoscene een duurzame toekomst te geven, worden veel demo’s geborgd op verschillende archiefwebsites. Daarnaast is de bijschrijving in de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland een mooie erkenning geweest. Ramon: “We zien dit als een mooie mogelijkheid om de Demoscene bekend te maken onder een breder publiek. We denken dat het tijd is om de broedplaats van digitale kunst serieus te nemen en te erkennen als onderdeel van het Nederlandse immaterieel erfgoed. Ik kan er niets anders van maken: we zijn ook gewoon trots op wat we doen.”