Monumentaal groen, het is nostalgisch en behoort tot onze leefomgeving en cultuur. En, het groeit letterlijk met ons mee. Toch blijft groen erfgoed ten opzichte van het rode, gebouwde erfgoed vaak onderbelicht. Onterecht, want ook landgoederen en natuurgebieden zitten vol verhalen, cultuur en geschiedenis. We belichten de verhalen van de tuinen rondom het Huis op de Bunker in Den Haag en de beukenkathedraal op Landgoed Oolde in het Gelderse Laren.
Rijksbeschermd groen
Om te beginnen, onder groen erfgoed vallen historische groenaanleggen zoals tuinen, parken, woonwijken, verdedigingswerken, begraafplaatsen, buitenplaatsen en landgoederen. Maar ook cultuurlandschappen met door de mens beïnvloed groen zoals (hakhout-)bossen en houtwallen vallen volgens de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed onder de noemer groen erfgoed. Voor wijzigingen van de tuinaanleg of het soort beplanting is vaak een vergunning nodig, terwijl gewoon onderhoud, zoals wieden, grasmaaien en snoeien, meestal gewoon mag.
Huis op de Bunker
Een exemplarisch voorbeeld van groen erfgoed is het Huis op de Bunker in Den Haag. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden er rondom Landgoed Clingendael meerdere bunkers gebouwd. Een daarvan werd in de jaren ‘50 het fundament voor een woning met tuinen ontworpen door architect Romke de Vries. De bunker bleef staan en het huis werd erop gebouwd, wat resulteerde in de naam van het huis. Met hulp van de vrouw des huizes (een oud-leerling van de Tuinbouwschool Huis te Lande) werd de tuin integraal mee-ontworpen. De tuin bestaat uit meerdere terrassen en tuinen, verbonden door verschillende trappen.
Logica in het ontwerp
Tegenwoordig woont hier architect Steven van der Goes. Hij onderhoudt het huis en de tuin met liefde: “Toen we de woning vijf jaar geleden kochten van de eerste generatie bewoners was alles nog in oorspronkelijke staat, zelfs de mee-ontworpen kinderkapstok hing er nog. Alles is beschermd: van de keuken en badkamer tot de ligging van de tegels in de tuin.” In overleg met de Monumentenzorg zijn er kleine aanpassingen mogelijk, zo is op het dak een moestuin aangelegd. “De oud-bewoners waren verbaasd, een nooit gerealiseerde wens was nu werkelijkheid geworden.” Voor Van der Goes was de keuze vanzelfsprekend door de logica in het oorspronkelijke ontwerp.
Herinneringen geven de geschiedenis kleur
Na een flinke renovatie van in- en exterieur geniet de familie Van der Goes enorm van hun woning en tuin: “Samen met de kinderen maken we hier mooie herinneringen, net zoals ik in de tuin uit mijn jeugd. Ik lag vroeger uren naast de vijver om beestjes te vangen”. En niet alleen zijn kinderen hebben herinneringen aan deze tuin, ook mensen uit de buurt. “Als de tuin open is voor publiek, bijvoorbeeld tijdens de Open Monumentendag, horen we de verhalen van vroeger: mensen die in de jaren ‘60 met elkaar hebben gezoend op een schoolfeest bijvoorbeeld. Die herinneringen kleuren de geschiedenis voor ons in.”
Landgoed Oolde
Dat groen erfgoed tot het collectieve geheugen van veel mensen behoort, blijkt ook op Landgoed Oolde. De geschiedenis van dit landgoed in de Achterhoek gaat terug tot 1367. Het landgoed was in handen van de familie Van Keppel, tot het in 1849 werd verkocht aan graaf Adolf van Rechteren Limpurg. Zijn dochter Maria Catharina Frederica erfde het land en besloot flink te investeren. Zo is er sinds 1871 een monumentale tuin, ontworpen door tuinarchitect Hendrik Copijn. De tuin bestaat uit verschillende delen; waaronder een bloementuin, een strakke Franse tuin met geschoren buxussen en een glooiende Engelse tuin. Samen met vijvers, weilanden en bomen vullen ze het landgoed van circa 18 hectare.
150 jaar geschiedenis tegen de vlakte
In het ontwerp van Copijn waren de bomen op het landgoed essentieel, vanwege de onderbreking van zichtlijnen richting het huis. Toch moest er recentelijk een groot aantal beuken worden gekapt; de boomsoort heeft het zwaar in het veranderende klimaat. In een interview met de NOS vertelde de huidige eigenaar van Landgoed Oolde Robert Croll over het neerhalen van de ‘beukenkathedraal’. “Ik ben geen boomknuffelaar en sta met twee benen op de grond en toch doet het pijn”, aldus Croll. De bomen stonden er al meer dan 150 jaar en droegen daarmee geschiedenis met zich mee. Om op den duur weer een bomenkathedraal te realiseren is Landgoed Oolde begonnen met een actie waar mensen een, meer klimaatbestendige, lindeboom kunnen adopteren.
Adopteer een boom
De kap van de beukenkathedraal doet niet alleen pijn bij Croll en zijn vrouw, maar raakt ook de 27.000 bezoekers van festival Mañana Mañana, dat sinds vorig jaar plaatsvindt op Landgoed Oolde. “Op het festivalterrein van Mañana Mañana pretenderen we ver weg te zijn van de grijze massa en dichtbij de natuur”, zegt Rens den Hartog (teamleider communicatie bij de Feestfabriek, organisator van Mañana Mañana). Daarom voelen de organisatoren van het festival zich betrokken bij het behoud van het groen en promoten zij de adoptie-actie van Landgoed Oolde graag. Ook geeft de actie festivalbezoekers een kans om hun persoonlijke verhaal te vereeuwigen: met de adoptie van een lindeboom krijg je naast een officieel certificaat de mogelijkheid om een fotopagina, tekst of video te koppelen via een QR-code. “Elk jaar ontvangen wij geboortekaartjes van baby’s die op Mañana Mañana zijn verwekt, zo ontstond dit idee”, aldus Den Hartog.
Blik op de toekomst
Om groen erfgoed te kunnen behouden, moet ook kennis en waardering over het erfgoed worden blijven gedeeld. Of het Huis op de Bunker voorlopig binnen de familie blijft, weet Van der Goes nog niet. In ieder geval moet het in handen komen van iemand die de waarde inziet van het ontwerp en bereid is met liefde voor het monument te zorgen. Zo dragen onze nostalgische gevoelens bij aan het blijven bestaan van groen erfgoed, maar ook aan onze cultuurhistorie. Want: “bomen en herinneringen leven immers langer dan menig festivalganger”, aldus de organisatie van Mañana Mañana.