Hoe maak je Nederlands erfgoed toegankelijk voor de multiculturele samenleving? Hoe sluit je je als erfgoedinstelling aan op onze veranderende maatschappij? Hoe maak je van Van Gogh een trots voor iedereen?
“Om te kunnen voortbestaan moet elke organisatie zich afvragen hoe zij zich aan kan sluiten op de veranderende maatschappij”, begint Martin. Hij is programmamanager van ‘Van Gogh verbindt’ , een vierjarig onderzoekstraject van het Van Gogh Museum Amsterdam. Het viel de museummedewerkers op dat de bezoekers geen afspiegeling waren van de stad, terwijl het museum toegankelijk wil zijn voor zo veel mogelijk mensen. Hoe kan het museum zich weer verbinden met de Amsterdammer van nu? Aangezien ‘Van Gogh verbindt’ bijna wordt afgerond introduceert het Van Gogh Museum de Beeldbrekers. Dit is een permanente denktank bestaande uit 17 jongvolwassenen tussen de 18 en 30 jaar oud. Elk jaar wisselt de samenstelling. De Beeldbrekers helpen mee om het Van Gogh toegankelijker te maken voor jonge mensen met een bi-culturele achtergrond.
“We hebben allemaal onze blinde vlekken”, vertelt Ghyslaine, coördinator van de Beeldbrekers, “en de 17 Beeldbrekers laten ons die zien.” De jongeren worden voor van alles ingezet: van het zoeken naar nieuwe partners, het geven van rondleidingen, het plaatsen van vacatures tot het opzetten van een eigen collectiepresentatie.
Het verhaal achter Van Gogh
“Het Van Gogh is een museum met werk van Vincent van Gogh en zijn tijdgenoten. We zijn daarom vaak niet zo vrij om werk van kunstenaars met een andere culturele achtergrond ten toon te stellen” , vertelt Ghyslaine. Om jongvolwassenen, specifiek met een bi-culturele achtergrond, als bezoeker aan te trekken moest er daarom een andere aanpak komen. En daar gingen de Beeldbrekers mee aan de slag.
De meeste Beeldbrekers hadden niet veel met kunst- en musea. Ook niet met de kunst van Van Gogh. Maar dit veranderde toen ze meer te weten kwamen over de man áchter de schilderijen. Van Gogh bleek geen welvarende man voor wie alles van een leien dakje ging, maar iemand die veel problemen had en moest vechten voor zijn doel. “Het zijn thema’s die vooral jonge mensen aanspreken. Ze herkennen zich in hem. En die persoonlijke verhalen bieden een opening om bij jongeren ook meer interesse op te wekken voor kunst zelf”, vertelt Ghyslaine.
Dat gebeurde ook bij Carmène, een 22-jarige studente Internationaal Recht en Beeldbreker. Of ze iets met kunst heeft? “Niet altijd” , antwoordt ze, “Maar nu ik het verhaal achter Van Gogh ken, voel ik me wel tot zíjn kunst aangetrokken. Van Gogh worstelde met zijn mentale gezondheid en wordt eigenlijk nog steeds neergezet als ‘gekke kunstenaar’, terwijl hij voor mij iemand is die meer hulp en compassie nodig had.”
Welkom voor iedereen
Alle beeldbrekers hebben een bi-culturele achtergrond. “Voor de nieuwe lichting Beeldbrekers willen we de groep uitbreiden met jongeren zonder bi-culturele achtergrond”, vertelt Martin, “Maar de bi-culturele jongeren kregen voorrang.” Want naast dat er relatief weinig jongeren naar het museum komen, zijn het vooral de jongeren met een bi-culturele achtergrond die ontbreken.
Hoe komt dat? Martin: “Door uitspraken van politici de afgelopen jaren voelen mensen met een bi-culturele achtergrond zich soms minder thuis in Nederland. En daardoor voelen ze zich denk ik ook minder welkom in musea zoals het Van Gogh Museum, dat echt staat voor Nederlands erfgoed.” Daarnaast denkt Ghyslaine dat het ook gaat om een gewoonte kwestie: “Veel bi-culturele jongeren hebben museumbezoek niet van huis uit meegekregen. Hun ouders hebben het misschien niet breed en een museum is wellicht niet de eerste keus voor een familie uitje”, vertelt Ghyslaine. Carmène voegt toe: “Mensen uit mijn omgeving hebben over het algemeen weinig met musea. Ze gaan liever naar de film of uit eten, dat is ontspannen en gezellig. Daarentegen wordt er in een museum iets van hen verwacht. Ze moeten ergens naar kijken en er iets van vinden, maar de meerwaarde is niet voor iedereen hetzelfde. Dat geldt voor jongeren, maar ik denk vooral wanneer zij en bi-culturele achtergrond hebben. Wij zien onszelf niet terug in de oude Nederlandse kunst en voelen ons er niet mee verbonden, want het is onze cultuur niet.”
Maar wat betreft het Van Gogh Museum komt hier verandering in. Ook mensen met een bi-culturele achtergrond moeten zich welkom voelen. Zo geven de beeldbrekers speciale rondleidingen vanuit hun eigen perspectief, voor zowel de reguliere museumbezoeker als mensen die nooit eerder in een museum zijn geweest. De beeldbrekers maken van hun rondleiding een persoonlijk verhaal en vragen de bezoekers naar hun eigen ideeën. “Zo wordt de rondleiding geen feitelijk kunsthistorisch verhaal, maar een gesprek”, vertelt Ghyslaine. Ook Carmène vindt het belangrijk dat haar vrienden en familie van het museum kunnen genieten. “Wanneer ze zelf gaan weten ze misschien niet direct wat ze willen of moeten zien, het helpt als er iemand is die ze rond leidt en een eigen perspectief kan bieden.” En juist dit eigen perspectief is zo belangrijk, volgens Martin: “Verhalen, ook bij tentoonstellingen, worden altijd vanuit een bepaald perspectief verteld. Dat zien we vaak terug bij de presentatie van het slavernijverleden en de ‘gouden eeuw’. De persoon die het verhaal vertelt heeft de power om het op zijn of haar eigen manier te doen, dat moet je goed realiseren.”
Jongerenparticipatie
Voor Carmène is haar ervaring bij de Beeldbrekers leerzaam. “Door de vele meetings ben ik meer outspoken geworden. Ik weet nu dat mijn mening ook waardevol is.” Martin: “Maar ik leer ook veel van hén. Ik heb gemerkt dat wanneer je verschillende werelden bij elkaar brengt, er deuren geopend worden en onverwachte dingen kunnen ontstaan.”
Maar hoe doe je het, jongerenparticipatie? Genoeg erfgoedinstellingen vinden het nog lastig. Ghyslaine benadrukt het belang van erkenning: “In het begin werden de Beeldbrekers nog niet zo serieus genomen, mijn collega’s moesten er aan wennen. Maar voor participatie is het juist belangrijk dat ze het gevoel hebben dat ze erbij horen en dat er naar hen geluisterd wordt.” En wil je als erfgoedinstelling meer jongeren trekken? Laat dan vooral de jongeren zelf iets organiseren. Carmène: “Jongeren weten wat nieuw en hip is, wat andere jongeren trekt. Niks voor ons zonder ons.”
