Sinds 1887 siert het bakstenen pand genaamd ‘De Krakeling’ het centrum van Amsterdam, op slechts een steenworp afstand van het Leidseplein. Gedurende de afgelopen eeuw heeft dit monumentale gebouw verschillende doeleinden gediend: van jeugdtheater tot gymzaal en clubhuis voor verschillende turnverenigingen.
In 2020 verhuisde Jeugdtheater De Krakeling uit het pand vanwege de noodzaak voor een nieuwe fundering. Toch bleef de naam ‘De Krakeling’ in de volksmond hangen. De eigenaar besloot vervolgens om het gebouw grondig te renoveren, in samenwerking met Kodde Architecten en aannemer GF Deko. Na de sport-, theater- en leegstandperiodes krijgt het gebouw nu een kantoorfunctie.
Bij een monument dat al 136 jaar oud is, was dit een behoorlijke uitdaging, maar de architecten gingen deze uitdaging met enthousiasme aan, zonder isolatie of het vervangen van het enkele glas.
Een Werkruimte en Ventilatiesysteem in één
De negentiende-eeuwse turnzaal, die voorheen altijd met gas werd verwarmd, is nu na een verbouwing van drie jaar overgestapt op duurzame energiebronnen. We kregen de kans om een kijkje te nemen terwijl de laatste voorbereidingen werden getroffen voordat het pand in gebruik zou worden genomen.
Van buiten ziet het pand er bijna precies hetzelfde uit als voorheen, en binnen zijn veel herkenbare elementen behouden gebleven. Originele details zoals de groene veranda, de drakenkoppen en de metalen stangen aan het plafond zijn bewaard gebleven, evenals de galerij die door het hele gebouw loopt. Op de muren zijn inspirerende teksten te lezen in ouderwets handschrift, zoals “Zeggen is goed, maar doen is beter.” Deze citaten stammen nog uit de tijd dat er actief gesport werd.
Vanwege de funderingswerkzaamheden moest de originele vloer worden verwijderd, waardoor de architecten de mogelijkheid kregen om acht bodembronnen van 175 meter diep te boren. Deze bronnen zijn verbonden met drie warmtepompen, die het hele pand in de winter kunnen verwarmen en in de zomer kunnen koelen. De gasketel behoort hiermee tot het verleden.
Een staalconstructie met vloerverwarming verwarmt nu de gehele ruimte. Samen met een warmte-terugwinsysteem dat in het dak is geïntegreerd, zorgt dit bouwwerk ook voor de ventilatie van het pand. “We willen niet onnodig veel energie verbruiken”, zegt Kodde. Dit bespaart ongeveer 15% op de verwarmingskosten.
De buizen voor luchtcirculatie zijn subtiel in de constructie opgenomen, zodat ze geen afbreuk doen aan het ontwerp. Hierdoor zijn de grote luchtbuizen die vaak zichtbaar zijn in openbare gebouwen, buiten het zicht gebleven. Van Rath voegt toe: “We wilden niet dat luchtbuizen het aanzicht van het monumentale plafond zouden verstoren.”
Daarnaast zijn er 64 zonnepanelen op het zuidelijke dak geplaatst, waardoor het monumentale pand van 900 m2 in een jaar tijd dezelfde hoeveelheid stroom verbruikt als drie huishoudens, in plaats van de gebruikelijke ongeveer 25. “Daar zijn we echt trots op.”
Geen dubbel glas? Niet mogelijk voor zo’n historisch pand
Hoewel het een miljoeneninvestering was, was het voor de eigenaar en de architecten van meet af aan een absolute vereiste dat het pand volledig duurzaam zou worden, terwijl het zoveel mogelijk in zijn authentieke staat zou blijven en zou voldoen aan de monumentenregels van de gemeente.
Het vervangen van de oorspronkelijke ramen (enkel glas) of het isoleren van de gevel was daarom uitgesloten, hoewel dit normaal gesproken de eerste stappen zijn bij het verduurzamen van een pand. Het vereiste creatief denken van de architecten, die eerder vergelijkbare projecten in de stad hebben uitgevoerd, waaronder een historisch danstheater aan de Kloveniersburgwal en het voormalige stadsdeelkantoor in het Westerpark.
De architecten benadrukken echter dat niet elk historisch pand geschikt is voor een volledige overstap naar gasloos. Smalle panden met veel kamers of kleine daken, waar geen ruimte is voor nieuwe fundering, kunnen problematisch zijn. “Het isoleren van een monument is complex; je kunt het niet op dezelfde manier aanpakken als nieuwbouw,” aldus Kodde. Van Rath voegt toe: “Het is elke keer een leerschool.”
De meeste renovatieprojecten zijn op dit moment nog hybride, waarbij een warmtepomp naast een gasketel wordt geïnstalleerd. Desalniettemin zien de ontwerpers een duidelijke toekomst voor zich. Kodde concludeert: “Gasloos renoveren zal binnenkort de standaard zijn. Tot die tijd moeten we het op zijn minst proberen. Het is zeker haalbaar.”