In een klein verborgen straatje naast het majestueuze academiegebouw van de Rijksuniversiteit zit het Groningen Instituut voor Archeologie (GIA). Net zo onzichtbaar en klein als het instituut is vergeleken met het kloppende hart van de academie, zo onzichtbaar is de archeologie voor de maatschappij. Hier ligt de toekomst van onze geschiedenis, maar hoe zeker is die toekomst op dit moment?
Door: Susan Poeder
Archeologie luidt de noodklok
Achter de bruine deuren van het verborgen gebouw studeert Alexander Zagkotsis hier archeologie, maar meer dan de helft van de tijd is hij bezig met zijn eigen bedrijf (Timescale) dat hij heeft opgezet met twee medestudenten. Door de crisis staan veel net afgestudeerde archeologen meteen op straat. “Een gemiddelde archeoloog zoals ik heeft weinig carrièreperspectief” vertelt Alexander. “Door tijdens mijn studie alvast voor mezelf te beginnen heb ik in elk geval wat houvast en toekomst.” Dat de cultuursector het moeilijk heeft is niet langer onbekend maar geen enkele beroepsgroep heeft het zo zwaar gehad als de archeologie. Sinds 2008 is het aantal vaste banen in de commerciële archeologie gedaald van 500 naar 300. Subsidies zijn met tachtig procent teruggeschroefd. Een kaalslag, zo noemde EenVandaag de crisis in hun uitzending van oktober 2013. De archeologie luidt de noodklok en de uitzending roept politiek Den Haag op om in actie te komen. Naar aanleiding van de uitzending zijn er Kamervragen gesteld, maar de reactie van minister Jet Bussemaker (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) was allerminst bevredigend. Volgens de minister is de crisis in de archeologie een logisch gevolg van de crisis in de bouw. “Als er weinig gebouwd wordt, dan heeft dat direct invloed op de archeologie.” Daar werd het bij gelaten. Volgens de politiek gaat het in de regel nog niet zo slecht, want wanneer de markt weer aantrekt komt het vanzelf weer goed met de archeologie. Het is slechts een kwestie van tijd, maar tijd heeft de archeologie niet meer.
Economie is niet het grootste probleem
Het is tien voor twaalf en de Martinitoren klinkt luid door het enkel glas heen binnen het instituut. Een kleine trap omhoog bij de entree zit de werkkamer van professor Daan Raemaekers. Een kenmerkend kantoor voor een professor met een liefde voor kennis en wijsheid: hoge kasten gevuld met dikke boeken en voorwerpen uit de geschiedenis of verzameld tijdens verre reizen. Volgens Raemaekers is de crisis tweedelig: “we hebben de economische crisis, maar ik denk dat de problemen in de archeologie zelf groter zijn dan de economische.”
Wetgeving versus beeldvorming
Verdrag van Malta
Dit heeft onder andere te maken met een matig georganiseerde wetgeving. In de monumentenwet zijn onderdelen opgenomen van het zogeheten ‘Verdrag van Malta’. Een verdrag dat cultureel erfgoed dat zich in de bodem bevindt moet beschermen. Gemeentes hebben sindsdien de verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor de archeologie en dit is precies waar het knelpunt ligt. Een gemeente heeft namelijk twee petten op: enerzijds zijn ze verantwoordelijk voor de archeologie, anderzijds moeten ze plannen maken voor de lokale economie. Dit strijdt met elkaar. De archeologie is niet bepaald een primair issue voor gemeentes wanneer er bezuinigd moet worden. “Waarom reageert de politiek daar zo op?” vraagt Raemaekers zich af. “Ik denk dat als de politiek een beroepsgroep niet serieus neemt, dan zegt dat wat over de beeldvorming in de politiek. Daar zijn we zelf verantwoordelijk voor en dan moeten we ook de hand in eigen boezem steken.” De problemen hier worden dus niet alleen veroorzaakt door politiek beleid maar ook door een negatief beeld rondom de archeologie. En een negatief beeld over de archeologie maakt het weer moeilijker om de financiën van duur archeologisch onderzoek te verantwoorden.
“Deze generatie gaat het vak opnieuw herdefiniëren”
Archeologie is geen Indiana Jones
Het ziet er naar uit dat er op korte termijn niet veel gaat veranderen vanuit politiek Den Haag. Het is dus aan de archeologie om zichzelf weer in de spotlight te krijgen. Caspar Steinebach is journalist en archeoloog en schrijft voor de Erfgoedstem. “In principe krijgt de archeologie voldoende media-aandacht maar waar ik ook achter ben gekomen is dat archeologen zelf niet zo goed weten hoe ze in het nieuws moeten komen. Mediatrainingen voor archeologen en het vermijden van vakjargon moet daarbij gaan helpen.” Teveel mensen weten nog niet wat archeologie écht inhoudt. Het wordt al gauw geassocieerd met Indiana Jones of Lara Croft-achtige praktijken. Men verwacht dan ook dat de archeologie in Nederland niet zo spannend is. Wat kan er gedaan worden waardoor het wel boeiend wordt voor het grote publiek? “Als we kijken naar Groot-Brittannië dan zien we een groot verschil met Nederland als het gaat om publieksparticipatie” vertelt Caspar. “Zo schaart de BBC het onderwerp archeologie niet onder de rubriek ‘wetenschap’, maar wordt het ondergebracht bij ‘hobby’s en tuinieren’. Op die manier wordt het voor de gewone mensen veel toegankelijker.”
Vergroten van het maatschappelijk draagvlak
Op het archeologisch instituut is een ruime collectie aan wonderbaarlijke curiosa te vinden. Een zolder vol met skeletten van de meest exotische dieren tot potten en aardewerk uit de middeleeuwen. Elk vertellen ze hun eigen verhaal maar tot nu toe blijven deze verhalen binnen de muren van het instituut. Raemaekers vertelt verder: “We zijn al erg druk bezig met publieksactiviteiten. Opgravingen komen regelmatig in regionale en zelfs nationale kranten en er werken veel vrijwilligers mee. Er gebeurt veel! Maar het lijkt een beetje op een circus dat dan weer voorbij trekt. Dat enthousiasme en plezier moeten we zien vast te houden.” Wanneer dat enthousiasme en begrip kan worden gecreëerd onder mensen, dan wordt daarmee ook het maatschappelijk draagvlak vergroot. Op dat moment wordt het voor bestuurders en politici interessanter om daar voor geld vrij te maken.
De toekomst van de archeologie
Wat betekent dit allemaal voor toekomstige archeologen die nu in opleiding zijn? Op dit moment zijn alle masterstudenten archeologie verplicht om een stage te doen buiten hun eigen vakgebied. Daarbij kan gedacht worden aan terreinbeheerders Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. In hun gebieden zijn cultureel-historische elementen te vinden waar een archeoloog een belangrijke rol kan spelen. Raemaekers, die tevens de studenten begeleidt in hun stage, zegt dat dit noodzakelijk is om het vakgebied te vergroten. “Voorheen was de arbeidsmarkt honderd procent archeologie en eerder kon dat ook gewoon. Er was immers genoeg werk. Maar daaromheen zijn veel beroepen die archeologie-gerelateerd zijn en die moeten we aansnijden.” De stages zijn een belangrijke strategie om meer werkgelegenheid te creëren en Raemaekers verwacht dan ook dat dit meer kansen schept voor de toekomst.
Het is twaalf uur en Alex staat op het binnenplein van het instituut een sigaretje te roken. Terwijl menig student een plekje probeert te zoeken in de overvolle universiteitsbibliotheek, gaat Alex zo weer aan het werk. “Ik ben wel optimistisch als ik naar de toekomst kijk. Door de publieksarcheologie heb ik wel het vertrouwen er in dat mensen beter tegen archeologie aan gaan kijken.” Hij drukt zijn sigaret uit en neemt nog een slok van zijn koffie. “Ik denk ook dat de archeologie meer moet anticiperen op veranderingen. Social media wordt pas net gebruikt wat eigenlijk een gemiste kans is. Juist deze generatie moet gaan kijken naar wat hip is en dat meteen in het werkveld brengen.” Zijn bedrijf Timescale gaat daar aan bijdragen. Een archeologisch mediabedrijf dat zich onder andere richt op animatie en documentaires. Het kantoor van professor Raemaekers kijkt uit over het binnenplein waar Alex staat te roken. “Het zijn spannende tijden voor de archeologie” zegt Raemaekers tot slot. “Studenten zijn nu wat somber maar eigenlijk is het heel spannend. Deze generatie gaat gewoon het vak opnieuw herdefiniëren. Kijk maar naar Alex. Door de crisis zijn we genoodzaakt om naar nieuwe oplossingen te zoeken. Wanneer we de archeologie kunnen verankeren in de maatschappij dan gaan we een hele mooie toekomst tegemoet.”
Susan Poeder op Journalistiekzwolle.nl
Caspar
Laatste berichten van Caspar (toon alles)
- Archeologen speuren in Rossum naar resten oudste burcht Nederland (bevat Video) - 17 december 2015
- Grond onder nieuwe woonwijk blijkt goudmijn - 17 december 2015
- Eeuwenoude vondsten langs spoor Haren - 15 december 2015
Geef een reactie