‘Archeologie door de maatschappij, voor de maatschappij’ is een opvatting die we in de Nederlandse archeologie nog niet branche-breed dragen. De bewustwording van de noodzaak van participatie van het publiek groeit wel. Maar wat als we archeologie inzetten als gereedschap om sociale vraagstukken het hoofd te bieden? Hoe groot kan de maatschappelijke relevantie van archeologie worden?
Community archeologie
Community archeologie is archeologie door de maatschappij, voor de maatschappij. Dit onderdeel van archeologie staat ook wel bekend als publieksarcheologie. Er is echter discussie over de vraag of deze termen uitwisselbaar zijn. Zoals ik het zie is community archeologie een bijzondere en specifieke vorm van publieksarcheologie. Community archeologie projecten zijn zo divers als mensen dat zijn, maar hebben allemaal twee algemene aspecten. Ten eerste, community archeologie impliceert betrokkenheid vanuit de gemeenschap. Bij zowel planning als uitvoering van dergelijke onderzoeksprojecten houden betrokkenen rekening met het directe belang van die gemeenschap. Ten tweede: archeologen die zich bezig houden met community archeologie zijn er over het algemeen van overtuigd dat ze een altruïstisch verschil maken in de maatschappij. Naast deze twee aspecten zijn er een aantal terugkerende doelen in de community archeologie. Deze doelen en aspecten zien we terug op verschillende locaties in de wereld waar gebruik wordt gemaakt van archeologie om een sociaal verschil te maken. Denk daarbij aan draagvlakverbreding van het vak archeologie, een gereedschap bieden om sociale problematiek het hoofd te bieden, vergroten van kwaliteit van leven door een gevoel van ‘avontuur’ of een verlegde focus en een gevoel van saamhorigheid bewerkstelligen binnen een vooraf bepaalde groep mensen.
In 2006 promoveerde dhr. M. Duineveld op het onderwerp “Over de voorwaarden meer recht te kunnen doen aan de door burgers gewaardeerde cultuurhistories”. Hij constateerde dat archeologen vaak geen recht doen aan ‘mensenwensen’ om bij te dragen aan bevindingen over hun eigen cultuurhistorie. Hij beschreef de geslotenheid van de archeologie en vroeg zich af of er een nieuwe openheid kon worden gecreëerd, bijvoorbeeld in het belang van draagvlak, maar ook om openheid te creëren voor betere uitwisseling op gebied van cultureel erfgoed: het mes snijdt aan twee kanten.
In 2012 heeft de Stichting Archeologie en Publiek (SAP) een symposium georganiseerd over de maatschappelijke relevantie van archeologie. Uit de sessie ‘Wat wil de burger?’ kwamen enkele belangrijke conclusies:
- We moeten niet alleen de inhoudelijke resultaten laten zien maar ook het hele proces van het vak archeologie.
- Maak de archeologie tastbaar, dan gaat het veel meer leven.
- Laat mensen meedoen (zien, horen, ruiken en proeven) aan de archeologie; sluit aan bij wat mensen aanspreekt.
Ook tijdens de Reuvensdagen (nationaal archeologiecongres) van 2015 heeft SAP een sessie gewijd aan community archeologie. De volgende vraag stond centraal :‘Wanneer mag het publiek meegraven?’. Een langzame opkomst van projecten waarin de inhoud niet centraal staat werd gesignaleerd. Bewustwording van de noodzaak van participatie van het publiek is binnen de Nederlandse archeologie op gang aan het komen. Tijdens deze sessie bleek nog een terughoudendheid in de branche. Binnen het vakgebied is men zeer huiverig voor ‘het verpesten van data’ door niet- opgeleide vrijwilligers. Jammer, want keer op keer blijkt dat ‘het publiek’, zeer open staat om de archeologie te ervaren. Missen wij archeologen zo kansen om iets terug te geven aan de maatschappij, om bij te dragen aan het verbeteren van onze eigen leefomgeving? Missen we een kans om een grotere (sociale) relevantie te krijgen en daarmee meer draagvlak te genereren voor ons vak en op die manier ook een natuurlijkere plek in het bestel wanneer bijvoorbeeld de politiek of een bedrijf wil investeren in onze maatschappij?
Archeologie raakt ons allemaal. Archeologie ís van ons allemaal. Het genereert een gevoel van avontuur, van het ontrafelen van mysteries. Dit wil ik, en gelukkig meerderen met mij graag uitdragen. We willen dat die archeologie leeft voor iedereen, dat iedereen zich mede-eigenaar voelt, medeverantwoordelijk, maar vooral ook weet waar die archeologie voor staat en wat die archeologie in hun eigen leven kan betekenen. Dit kan een stuk verder gaan dan enkel de inhoudelijke kant van de archeologie naar het publiek brengen, archeologie heeft potentie tot een grotere maatschappelijke relevantie. Archeologie heeft een grotere doelgroep dan ‘de archeologen’, heeft veel meer potentiële stakeholders, zeker wanneer we ons verleden inzetten als fundament voor een gezamenlijke toekomst en archeologie inzetten als middel om maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden. In Nederland is deze vorm van archeologie in opkomst, maar staat nog in de kinderschoenen en heeft nog lang niet de impact die het kan hebben.
In de komende weken wil ik graag de verschillende vormen van mogelijke maatschappelijke inzet van archeologie hier bespreken. Hopelijk worden jullie daar net zo enthousiast van als ik en kunnen we snel met archeologen, sociaal maatschappelijke organisaties, belangenverenigingen, buurtverenigingen en actieve buurtbewoners aan de slag om archeologie als gereedschap in te gaan zitten op onvermoede plekken!
Marloes Van der Sommen
Laatste berichten van Marloes Van der Sommen (toon alles)
- Diversiteit, Archeologie en…Kaas! - 23 mei 2017
- Nationaal Centrum voor Community archeologie? - 5 november 2016
- Archeologie en kwaliteit van leven: tijd als vluchtig gegeven - 25 oktober 2016