Een draaischijf voor gestolen antiek: België verkoopt per ongeluk gestolen Ife-brons voor 240 euro

Musea, professionals en overheden nemen een standpunt in over het teruggeven van geroofde kunstvoorwerpen aan hun rechtmatige eigenaren. Maar een opmerkelijk geval in België legt de moeilijkheden bloot die komen kijken bij het overhandigen van gestolen erfgoed. Nadat een Vlaamse antiquair €240 (!) betaalde voor een gestolen bronzen beeld ter waarde van miljoenen, weigert hij het nu terug te geven aan Nigeria tenzij ze het prijskaartje van €5 miljoen halen.

Het levensgrote bronzen hoofd, een zogenaamd ‘Ife-brons’, werd in 1987 bij een gewelddadige overval gestolen uit het Nationaal Museum in de Nigeriaanse stad Jos, samen met acht andere stukken. Pas dertig jaar na de diefstal, in 2017, dook het artefact weer op in Londen bij een veilinghuis. Een Vlaamse antiquair probeerde het te verkopen, maar na onderzoek bleek het bronzen hoofd gestolen te zijn. De verkoper onthulde dat hij het stuk in 2007 kocht op een openbare verkoop van de Belgische Federale Overheidsdienst Financiën voor slechts 240 euro, melden nieuwsplatforms De Tijd en VRT NWS.

Profiteren van laksheid

Hoewel de zaak opmerkelijk is, is ze verre van uniek in België. Uit onderzoek van De Tijd en VRT NWS blijkt dat het land internationaal bekend staat als knooppunt voor de aan- en verkoop van gestolen antiek. Door het gebrek aan toezicht bij het verlenen van exportvergunningen zouden veel gestolen antiquiteiten in België ‘legale aankopen’ worden. Ook de douane onderschept nauwelijks ‘cultuurgoederen’: vorig jaar zijn er slechts 19 in beslag genomen en in 2018 slechts één, schrijft het AD.

Ook geld dat met antieksmokkel gemoeid is, blijft onopgemerkt. De afgelopen jaren zijn er nauwelijks verdachte transacties gemeld bij de anti witwas-afdeling. Een van de belangrijkste redenen is dat bijna niemand deze transacties of licenties onderzoekt. Nadat de onderzoekseenheid kunstcriminaliteit van de Belgische politie in 2015 werd gesloten, bleven er slechts één rechercheur en één assistent over om heel België te begeleiden, meldt Knack. “De kunst- en antieksector in België heeft geprofiteerd van die laksheid”, erkende een woordvoerder van Brussels Parket.

Rembrandt in de nachtwinkel

De chaotische organisatie is tekenend voor de manier hoe de Belgische autoriteiten kunstcriminaliteit bestrijden. Zo konden meerdere overheidsinstanties geen informatie vinden over hoe het gestolen brons in de eerste plaats in hun bezit kwam, ondanks meerdere vragen van journalisten. Na een uitgebreide zoektocht kon de FOD Financiën een gekrabbeld stuk papier met de details van de verkoop overhandigen aan een ‘gerespecteerde Oost-Vlaamse antiquair’. Of de man wist dat hij een Nigeriaans artefact kocht dat op de rode lijst staat, blijft onduidelijk.

Babatunde Adebiyi van de Nigeriaanse Commissie voor Musea en Monumenten is ervan overtuigd dat de dealer wist wat hij deed, vertelde hij aan VRT NWS. “Hij is een gereputeerde antiekhandelaar. Als antiquair wist hij dat het ging om een bronzen Ife-beeld dat zeer waarschijnlijk geroofd was. Toch heeft hij ervoor gekozen om het beeld te houden.” Adebiyi begreep niet hoe de Belgische autoriteiten het kunstwerk überhaupt konden verkopen: “België had het bronzen hoofd stuk nooit openbaar mogen verkopen. Als je iets vindt dat gestolen is, dan geef je het terug aan de eigenaar. Dat is in dit geval niet gebeurd.”

Hij verwerpt het argument van de dealer dat deze het kunstvoorwerp legaal zou hebben gekocht en daarom niet hoeft terug te geven. “Het bronzen hoofd was op het moment van de verkoop internationaal geseind als gestolen erfgoed.” Ondanks dat de antiekhandelaar zijn prijs verlaagde naar €60.000, weigert Nigeria nog steeds te betalen. “Dit is een nationaal erfstuk! Een prachtig kunstobject gemaakt door onze voorouders wordt behandeld als platte koopwaar.” Hij vervolgde: “Beeld je in dat een Rembrandt of een Rafaël gestolen wordt in het Louvre en nadien opduikt in een nachtwinkel in Nigeria… Wat zou er dan gebeuren? Europa zou onmiddellijk de uitlevering en arrestatie van de Nigeriaanse handelaar vragen!”

Veiligheidskwestie

Ondanks duidelijke bewijzen dat het bronzen hoofd inderdaad een gestolen artefact is, is er weinig duidelijkheid wat ermee gaat gebeuren. Deze kwestie onderscheidt zich namelijk van andere retouroperaties, zoals de Benin bronzen. “Hebben Nigerianen bijvoorbeeld de faciliteiten om dit soort erfgoedwonderen veilig te beveiligen”, vraagt Julien Volper, conservator van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in de Belgische stad Tervuren, zich af. “In de jaren tachtig en negentig zijn er nog meer diefstallen geweest in Nigeria, ook in het museum in Jos. Daarbij werden verschillende Ife-stukken gestolen”, zegt hij. “We moeten uitzoeken hoe die stukken geroofd werden en hoe ze vervolgens in het Westen aan de man werden gebracht. Dit is niet alleen een westerse affaire.”

Adebiyi ergerde zich aan het betoog van Volper: “Het klopt dat de veiligheid in onze musea vroeger problematisch was. Tegenwoordig zijn onze musea echter veel beter beveiligd. En veilig of niet, dat doet er niet toe. Het bronzen hoofd is van ons en het moet terug naar Nigeria. Meer valt daar niet over te zeggen.”

Bronnen: AD, Knack, VRT NWS