Help mee erfgoed uit de Koude Oorlog in beeld te brengen

Luchtwachttoren Winschoten. Foto: Raphael Smid

Ze staan er verwaarloosd bij of vallen nogal eens ten prooi aan sloop: bouwwerken die herinneren aan de Koude Oorlog. Stichting Menno van Coehoorn maakt zich zorgen over het erfgoed en wil in kaart brengen wat er nog over is. Erfgoedliefhebbers worden te hulp gevraagd om mee te zoeken.

De urgentie van de grootschalige inventarisatie door stichting Menno van Coehoorn is hoog. Het komt regelmatig voor dat een lokale gemeentelijke erfgoedafdeling of erfgoedorganisatie niet op de hoogte is van het bestaan van Koude Oorlog-objecten binnen de gemeente. Volgens de stichting voor behoud van historische verdedigingswerken worden schrikbarend veel cultuurhistorisch relevante overblijfselen van de Koude Oorlog zonder pardon gesloopt. 

Erfgoed met een intrigerend verhaal

Luchtwachttoren Oudemirdum
Luchtwachttoren Oudemirdum. Foto: TUFOWKTM via wikimedia CC BY 2.5

Ons Koude Oorlog-erfgoed vertelt een uniek en zeer bijzonder verhaal. Nederland was aan het begin van de Tweede Wereldoorlog verrast hoe gemakkelijk Nazi-Duitsland ons land bezette. In de eerste jaren van de Koude Oorlog realiseerde Nederland zich dat we ons moesten voorbereiden op een mogelijke derde wereldoorlog.

De spanningen liepen gedurende de Koude Oorlog (1949–1989) hoog op, met als hoogtepunt de Cubacrisis (1962), waarin de wereld letterlijk vreesde voor een allesvernietigende atoomoorlog. Hoe konden we ons hier zo goed als mogelijk op voorbereiden?

In Nederland herinneren nog veel objecten hieraan: openbare schuilplaatsen, militaire kazernes en vliegvelden, militaire en civiele bunkers, noem maar op. Sommige bouwwerken uit deze tijd springen duidelijk in het oog, zoals de toren van het Korps Luchtwachtdienst in Oudemirdum vanwaaruit werd uitgekeken naar laagvliegende vijandelijke vliegtuigen. Andere objecten zitten wat meer verstopt.

Over het hoofd gezien

Hoe kan het dat deze sprekende objecten die een verhaal vertellen over de recente geschiedenis zo snel verdwijnen? “De reden is betrekkelijk simpel”, zo licht Rutger Noorlander toe, één van de Koude Oorlog-experts die betrokken is bij de inventarisatie: “Doordat nu veel objecten onzichtbaar en onbekend zijn, ontbreekt maatschappelijk draagvlak voor behoud. Onbekend maakt onbemind. Zo worden deze objecten simpelweg ‘over het hoofd gezien’ en zonder protest gesloopt of sterk aangetast.”

Openbare schuilplaats in Noordertunnel Utrecht
Openbare schuilplaats in Noordertunnel Utrecht. Foto: Raphael Smid

Zonde, vindt de stichting. “De objecten vertellen een bijzonder verhaal, het verhaal van de atoombom en een mogelijke Derde Wereldoorlog. De bouwwerken zijn sprekend voor hoe we ons probeerden voor te bereiden op het allerergste en hoe mensen ook thuis noodplekken probeerden te creëren”, vertelt Rutger Noorlander aan Friesch Dagblad. “Veel objecten waren staatsgeheim en onzichtbaar. Dus bijna niemand weet eigenlijk wat er was en veel mensen kennen de waarde niet.”

Commandoruimte in Rijswijk.
Commandoruimte in Rijswijk. Foto: Raphael Smid

Werkgroep Koude Oorlog

Daarom heeft Stichting Menno van Coehoorn de Werkgroep Koude Oorlog opgericht, waarin Koude Oorlog-experts zich met elkaar inzetten om de overblijfselen van de Koude Oorlog te inventariseren en in kaart te brengen. 

Het doel is om binnen twee jaar een zo compleet mogelijke lijst te hebben van objecten van de Koude Oorlog in Nederland en Nederlandse Koude Oorlog-objecten in het buitenland. Gemeenten, erfgoedorganisaties, bedrijven en particulieren kunnen deze lijst gebruiken om de Koude Oorlog-objecten er in hun gemeente of regio te ontdekken en beschermen. 

Calamiteitenhospitaal UMCU.
Calamiteitenhospitaal UMCU. Foto: Raphael Smid

Helpt u mee? 

De leden van de Werkgroep Koude Oorlog zijn reeds goed ingevoerd in het onderwerp en Stichting Menno van Coehoorn heeft een netwerk van correspondenten in het land. Toch zijn er nog veel objecten die buiten de radar vallen, zoals bijvoorbeeld bedrijfsschuilplaatsen en privéschuilplaatsen uit de tijd van de Koude Oorlog. Kent u een Koude Oorlog-object in uw omgeving? Neem dan contact op met Stichting Menno van Coehoorn, via info@coehoorn.nl, zodat ook dit object kan worden opgenomen in de inventarisatie.