Vanwege de groeiende belangstelling voor het erfgoed van de Koude Oorlog, belicht de European Heritage Tribune samen met de Erfgoedstem het perspectief van de nieuwe generatie jongeren uit landen aan de andere kant van het voormalige IJzeren Gordijn’.
In drie speciale artikelen van drie jonge auteurs wordt dit erfgoed, dat door de oorlog in Oekraïne nog actueler is geworden, beschreven. De Erfgoedstem publiceert de vertalingen van deze verhalen. Hoe kijkt de generatie na de Koude Oorlog naar dit erfgoed in Polen, Georgië en Roemenië?
Het initiatief voor deze artikelen komt voort uit het European Cold War Heritage Network en het Cold War Heritage project van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Dit keer: Georgië
“Voor de nieuwere generaties (millennials, generatie Z) gaat de herinnering aan ons sovjetverleden geleidelijk aan verloren. Degenen die na de ineenstorting van de Sovjet-Unie zijn geboren en niet onder het communisme hebben geleefd, missen goed begrip van dit tijdperk.
Tussen 1991 en 1993, terwijl het land streed voor onafhankelijkheid na de ineenstorting van de Sovjet-Unie, was er oorlog in Abchazië en Tbilisi. In deze tijd was veel van “het oude” in puin veranderd. De fysieke ineenstorting van gebouwen en instellingen symboliseerde de ineenstorting van het communisme. Daarom moest alles grondig worden gerenoveerd – zowel het fysieke als spirituele.
In mijn jeugd ben ik opgevoed met voorwerpen die vóór de onafhankelijkheid van Georgië zijn geproduceerd, in een huis dat tijdens het Sovjettijdperk is gebouwd. Echter werd de USRR behandeld als een historisch verleden, net als het tijdperk van de Koude Oorlog. Toen mijn generatie werd geboren, was het IJzeren Gordijn al gescheurd, stonden de grenzen open en scheen er een helder licht uit het Westen. En dus keek Georgië in het begin van de jaren 2000 naar de Europese democratie en een betere toekomst, weg van het communisme.
Dit betekende de vernietiging van veel gebouwen en monumenten uit die tijd. In 2005, na de Rozenrevolutie van 2003, werd besloten dat ‘Andropov’s Ears’, een sleutelsymbool van de communistische periode, werd ontmanteld.
De ‘Andropov’s Ears’ werd in 1983 gebouwd voor het bezoek van Yuri Andropov, secretaris-generaal van de USSR. Het monument, in de vorm van een golf, belichaamde symbolisch de legende van Tbilisi. Het was bedoeld om de warme bronnen die door de stichters waren ontdekt te representeren, maar voor de burgers leek het meer op een gebouw met gehoorapparaten. De mensen gaven het de naam ‘Andropov’s Ears’, als grap over het onophoudelijke communistische afluisteren. De sloop van het monument was een statement van het land, waarmee de negatieve houding van de Georgiërs tegenover het Sovjetregime werd benadrukt.
De Sovjet-schuilkelders uit deze tijd hebben het overleefd. Groepen jongeren zoeken deze verborgen plekken uit het verleden op. Hun zoektochten legden “de stad, onder de stad” bloot, een groot netwerk van schuilkelders en bunkers onder Georgië.
Er zijn talloze verlaten plaatsen, tunnels en speciaal uitgeruste hallen met luchtventilatie- en watertoevoersystemen. De grootte van elke bunker is anders: sommige waren ontworpen voor 50 personen, andere voor 1500. Elke bunker was uitgerust met toiletten, douches, bijkeukens, filters ter bescherming tegen vervuiling van buitenaf en sterke barrières tegen straling. In een van de bunkers werd een communicatiesysteem gevonden; het is duidelijk dat ze niet bedoeld waren voor gewone burgers.
Op basis van de omvang van het netwerk van de schuilplaatsen, die verspreid liggen onder heel Tbilisi, begrijpen we dat Tbilisi tijdens de Koude Oorlog speciaal was voorbereid op een mogelijke nucleaire oorlog. De tijd is op deze plaatsen bevroren, de grote apocalyps waar ze op wachtten is uitgesteld. Op foto’s komen de schuilplaatsen griezelig over.
Voor de jongere generaties is de Koude Oorlog slechts een periode uit de geschiedenisboeken. We hebben er geen persoonlijke connectie of gevoelens over. De beroemde Georgische historicus Zura Abashidze schreef in zijn boek over de oorlog: “Ik heb het gevoel dat ik spreek over de Trojaanse oorlog.”
Ik kan niet hetzelfde zeggen over onze ouders en grootouders. Degenen die de Koude Oorlog hebben meegemaakt, hebben verschillende standpunten. Soms voel ik hun angst dat het verleden zich weer kan herhalen, vooral wanneer we oorlog live op televisie zien.
Kunnen we de Koude Oorlog als een ver verleden beschouwen? Betekent het feit dat er slechts een paar pagina’s in onze schoolboeken gewijd zijn aan het Sovjettijdperk, dat deze tijd eigenlijk voorbij is? Misschien hebben we er niet lang genoeg over gedaan om het opnieuw te evalueren en diepgaand onderzoek te doen. We voelen nog steeds de dreiging wanner de opvolger van de Sovjet-Unie ons onder druk probeert te zetten aan de grenzen en ons achter een nieuw IJzeren Gordijn sleurt. Is de dreiging reëel? Wij hopen van niet.
Het grootste deel van de bevolking heeft nog nooit van het bestaan van deze bunkers gehoord, omdat ze nooit voor hun primaire doel zijn gebruikt. Hopelijk zullen noch wij, noch toekomstige generaties van deze wereld ooit te maken krijgen met de culturele en fysieke honger zoals de generatie van onze ouders die meemaakten. Die jeans kochten op de zwarte markt en in het geheim luisterden naar de platen van de Beatles van hun buren.”
Marita Sakhltkhutsishvili
Marita, 28, is een kunsthistorica uit Georgië.