Archeologische vondsten op Catawiki
Zou u een tweedehands auto kopen als de verkoper u garandeert dat zijn oma uit Weesp de eerste eigenaar is, de oma er knikkend naast staat, maar de auto een Duits kenteken heeft? Wat doet u als de verkopende makelaar van uw droomhuis een vraag over de lekkende dakgoot doorspeelt naar de eigenaar, die dan vanuit zijn rolstoel bezweert dat hij vorige week nog persoonlijk alle dakgoten heeft nagelopen?
Die zijn makkelijk? Deze dan: iemand die zich archeoloog noemt biedt in Nederland bodemvondsten uit Frankrijk te koop aan, door hemzelf gevonden. In Frankrijk moeten dergelijke vondsten sinds jaar en dag gemeld worden bij de autoriteiten, en is een exportvergunning nodig om ze het land uit te krijgen. De verkoper garandeert desondanks dat hij zijn verzameling op legale wijze heeft gekregen. De verkopende website verklaart dat ze op de goede trouw van hun aanbieders vertrouwen. Dezelfde site staat vol met objecten uit Peru, een land dat al sinds zijn ontstaan in het begin van de negentiende eeuw een archeologische wetgeving heeft, die exporteren zonder vergunning verbiedt. Ook hier vinden we, naast allerlei vage herkomstomschrijvingen, stukken die relatief recent door Nederlanders geëxporteerd zijn. In de kavelomschrijving staat uiteraard de gebruikelijke formule dat het stuk op legale wijze verkregen is.
Tussenhandelaar is niet illegaal
Blatante gevallen als deze zijn door mij en anderen meermalen gemeld bij de erfgoedinspectie, die echter zelden optreedt. Het probleem lijkt te zijn dat het in het algemeen in Nederland niet illegaal is illegaal uitgevoerde objecten in te voeren en te verkopen. De paradox is dat hoewel de formulering van de disclaimer van Catawiki niet klopt – de betreffende objecten kunnen niet op legale wijze verkregen zijn — het handelen van de verkoper in Nederland, en dus ook dat van de tussenpersoon, normaal gesproken toegestaan is. Pas de laatste jaren begint dit langzaam te veranderen, in enkele specifieke gevallen.
Intussen is het eventueel aan Frankrijk of Peru (of Egypte of Griekenland of Italië enzovoort) om hun erfgoed te claimen – wat ze om begrijpelijke redenen zelden doen, en dan vooral bij topstukken. Mocht dat toch gebeuren, en de claim succesvol zijn, dan ben je bij Catawiki dus vermoedelijk wel je geld kwijt – want ja, de eigenaar garandeerde toch echt dat het klopte, de website is alleen maar bemiddelaar.
Goedkoper bij de bron
Los nog van de juridische kant, merken archeologen al decennialang op dat deze handel in archeologische vondsten leidt tot grootschalige plundering en verwoesting. Vernietiging van erfgoed die niet alleen de huizen, graven en tempels betreft waar vondsten vandaan komen, maar ook die vondsten zelf: een in Athene gemunte drachme die in Athene gevonden is vertelt een ander verhaal dan één die uit Cyprus komt, en veel voorwerpen zijn überhaupt pas goed te begrijpen in hun context.
Die context krijgen we natuurlijk nooit meer terug voor objecten die al in de handel zijn. Jammer maar helaas, misschien, maar het vervelende is dat handel niet alleen vraag volgt maar ook vraag genereert, en inkoop aan de bron goedkoper blijft dan stukken vinden die al decennia circuleren. De plundering lijkt niet te stoppen. Niet met repressie, zoals in het Irak van Saddam Hussein, of in Iran, waar de doodstraf in deze sector geen uitzondering is, en niet met regulering waarbij verzamelen aan de oppervlakte onder voorwaarden is toegestaan, zoals in Engeland, België of Nederland. Ook hier wordt grootschalig illegaal verzameld en opgegraven.
Plunderingen door IS
Lange tijd maakte, op een paar archeologen na, bijna niemand zich heel druk om deze situatie. Er werden afspraken gemaakt in VN-verband, af en toen was er een geruchtmakende claim van ‘herkomstlanden’ en geleidelijk maar ook geruisloos gingen musea zich conformeren aan internationale protocollen. Inmiddels kopen die geen oudheden meer die niet aantoonbaar voor 1970 uitgevoerd werden. Veel wetenschappelijke tijdschriften verbieden (eerste) publicatie van dergelijke objecten, of laten publicatie alleen toe met nadere uitleg over de herkomst. De vroeger vaak innige banden tussen academische archeologen en de kunsthandel zijn grotendeels verbroken; in plaats daarvan werken veel archeologen samen met herkomstlanden om objecten te traceren en illegale opgravingen en smokkelroutes te bestrijden. Wetten en regels worden intussen zowel in herkomstlanden als in de westerse wereld geleidelijk strenger en gedetailleerder.
Dit alles is op scherp gezet door de situatie in het Nabije Oosten, waar IS niet alleen monumenten opblaast, maar ook, net als andere betrokken partijen overigens, grootschalige plundering stimuleert, om een deel van de verdiensten in eigen zak te kunnen steken. Sensationele persberichten melden dat zo miljoenen worden verdiend, waarmee wapens en aanslagen worden betaald. De bittere werkelijkheid is dat het vaak geschetste beeld van topstukken die voor grote bedragen via duistere routes bij rijke particulieren terecht zouden komen, nergens geverifieerd kan worden, en dat veel van de voorwerpen die op foto’s in de pers verschijnen klungelige vervalsingen zijn. Het is niet ondenkbaar dat de sensatieverhalen mede gebruikt worden om oudere ‘vondsten’ en dubieuze stukken wit te wassen. Dat wil niet zeggen dat er niets aan de hand is. De ervaringen na de oorlogen van de jaren negentig suggereren dat het lang kan duren voor de topstukken uit de magazijnen van de zwarthandelaren komen. Afwachten dus…
De échte archeologische ramp is intussen een ander verhaal. In de maanlandschappen van plunderkuilen in en rond beroemde sites als Palmyra en Dura Europos zijn natuurlijk vooral spullen gevonden die in handelaarstermen goedkope rommel zijn. Het overgrote deel daarvan verdwijnt ter plaatse op de stort, maar het ‘betere’ spul gaat, na afdracht van ‘belasting’, via allerlei smokkelaarsnetwerken, net als drugs en mensen, naar het westen. Hoewel individuele objecten moeilijk te traceren zijn, lijkt deze golf van spullen wél als geheel zichtbaar in de markt, ook in Nederland. VN-resoluties en daaruit voortkomende nationale regels, die verkoop van objecten uit met name Syrië en Irak zouden moeten tegengaan, zijn niet moeilijk te omzeilen door herkomsten vaag te houden. Er is dus nog volop aanbod.
Catawiki
Dat brengt me weer bij Catawiki (1), dat doodleuk elke week veilingen organiseert met relatief betaalbare archeologica uit Egypte en het Nabije Oosten. Sommige objecten zijn nog enigszins traceerbaar, maar bij de meeste geven de verkopers niet meer aan dan dat ze uit een ‘oude’ verzameling komen, plus natuurlijk altijd die disclaimer dat ze legaal verkregen zouden zijn – slechts een heel enkele keer met de toevoeging dat daar ook documentatie van is. Momenteel (26 maart 2017) staan er ongeveer 30 van dergelijke objecten die (volgens opgave van de verkopers zelf) mogelijk of zeker uit het Nabije Oosten komen en geen heldere verzamelgeschiedenis hebben te koop, op een totaal van ongeveer van 500 bodemvondsten waarvan de meeste uit Nederland en omstreken komen. Natuurlijk zal dat dertigtal niet allemaal recent uit IS-gebied of andere oorlogszones komen, maar tenzij we de vage verklaringen van de verkopers geloven, valt dat ook niet uit te sluiten.
Sommige worden overigens aangeboden door Duitse handelaren, hoewel de Duitse wet dat normaal gesproken verbiedt. En er zitten objecten bij die, als de beschrijving volledig is, volgens de Nederlandse regels hier helemaal niet verkocht mogen worden (2). Misschien verbaast dat niet, op een site die advertenties toelaat waarin aanbieders zelf zonder scrupules zeggen dat ze wet hebben overtreden.
Ik zou zeggen, de volgende keer dat u naar Catawiki wilt, misschien eerst even aan Charlie Hebdo, Bataclan, Berlijn of Westminster Bridge denken. Het gaat maar om kleine spatjes, maar als u zeker wilt weten dat u geen terreurbloed aan uw handen krijgt, zult u toch door moeten klikken.
(1) Voordat mensen denken dat ik maar één zondebok kies: Marktplaats en Ebay-Nederland lijken een restrictiever acceptatiebeleid te hebben, en verkopen amper bodemvondsten van buiten Noordwest Europa.
(2) In navolging van VN-resoluties mogen objecten uit Irak die het land niet aantoonbaar voor 6 augustus 1990 hebben verlaten, in Nederland niet verhandeld worden (zie erfgoedinspectie.nl) . Voor Syrië is de grens op 15 maart 2011 gesteld. Deze objecten, alle uit Irak, lijken hier niet aan te voldoen:
Vladimir Stissi
Laatste berichten van Vladimir Stissi (toon alles)
- Illegale archeologica gewoon te koop op Catawiki - 30 maart 2017
Goed artikel! Over een soortgelijk onderwerp schreef ik hierover in 2003 alweer een artikel in Vrij Nederland, over archeologische musea die soms ook verdachte archeologische kunstschatten aankochten en over het uitblijven van ratificatie van het Unidroit-verdrag. Dat laatste verdrag, dat uitgaat van omgekeerde bewijslast, werd in 1995 door Nederland ondertekend, maar is tot op heden niet geratificeerd – als ik het goed heb.
Dit (http://dare.uva.nl/cgi/arno/show.cgi?fid=227880) is al wat ouder, maar geeft een goed beeld van de Nederlandse situatie: wel ietwat strenger gemaakte versie van het 1970 Unesco-verdrag, geen Unidroit. Zoals ik in (de voetnoot van) mijn stuk ook zeg, zijn er inmiddels ook specifieke regels voor objecten uit Irak en Syrië bijgekomen. Het probleem is vooral dat er niet of nauwelijks gehandhaafd wordt, handelaren bieden voortdurend openlijk stukken aan die zelfs niet aan de paar regels die er zijn voldoen.
Zou het in voorkomende gevallen effect hebben als er door een gezaghebbende instantie aangifte wordt gedaan van mogelijke wetsovertredingen?
Als het goed is maakt het niet uit wie aangifte doet… Ik heb zondagavond 6 objecten uit Irak op Catawiki die op basis van de documentatie van de aanbieders in Nederland niet verkocht zouden mogen worden, aangegeven bij de Erfgoedinspectie. Ben benieuwd of dat wat oplevert. Als je een gezaghebbende instantie in de aanbieding hebt die ook aangifte wil doen, hou ik me aanbevolen. Op basis van eerdere ervaringen denk ik dat de volgende 6 illegale objecten zo gevonden zijn.
Voor illegaal verkregen, onethische maar in Nederland wel legaal verkoopbare objecten vrees ik dat aangifte niet helpt, en het een kwestie is van publiciteit.
Arrg, wat schrijnend dit. Die ‘bodemvondsten’ veilingen laat ik voortaan maar voor wat ze zijn ;). Dank voor dit verhelderende artikel.
Maar als je goed kijkt bij de aangeboden kavels zie je dat veel voorwerpen fake zijn. De zogenoemde replica’s uit de oostblok landen. Dat ziet een echte archrloog toch ook. Waarom wordt dit niet in het artikel genoemd?
Positief nieuws: een reactie van de Erfgoedinspectie op mijn melding: ze hebben contact gezocht met Catawiki, en de 6 objecten waarom het gaat zijn, hangende een nader onderzoek door Catawiki, uit de veiling gehaald.
@ Anoniem. Fake of niet is een heel andere, maar zeker niet oninteressante kwestie. Bij sommige objecten staat er in bedekte termen ook bij dat het replica’s zijn, maar wel zo dat niet-professionals het zullen missen. Je ziet in de beoordelingen van handelaren dat mensen daar soms inderdaad intrappen. Bij andere objecten heb ik ook zo mijn vermoedens of twijfels, maar op basis van een foto iets roepen vind ik gevaarlijk. Er is sowieso een heel grote groep objecten (in deze prijscategorie o.a. bijna alles van gegoten of in een mal geslagen metaal) waarbij (afgezien van bekende, veelvoorkomende replica’s) zonder materiaalonderzoek nauwelijks iets over echtheid te zeggen is — en analyse ook niet altijd uitsluitsel biedt. Ook hier geldt overigens dat een lange, goed gedocumenteerde verzamelgeschiedenis meer garanties (maar lang geen 100%) biedt dan de vaagheid die de handelaren op catawiki in het algemeen leveren.
Verbaasd mij niets dat dit gewoon te koop is bij CATAWIKI, Die zogenaamde veilingmeesters heb ik zo mijn twijfels over of ze verstand van zaken hebben. Denk het niet.
Ik vind dit hoogst hypocriete voorlichting. Vrijwel alle landen die onder de terreur van de islamitische ideologie leven, hebben te maken met burgeroorlogen, verwoesting en vernietiging van cultuurgoed, en middeleeuwse achterlijkheid. Iedere archeologische vondst die uit de barbarij van de islam gered kan worden, en in het Westen een goed huis vindt, privé of in een museum, is winst voor het culturele erfgoed van de mensheid. Of je op deze wijze de IS moet steunen, is een andere vraag.
Mag een museum of in het algemeen een winkel in Nederland, Nederlandse bodemvondsten te koop aan bieden?
Mag een museum in Nederland, Nederlandse bodemvondsten (wettelijk gezien) te koop aan bieden?
Musea mogen geen (potentiële) collectiestukken verkopen, behalve na een uitgebreide procedure. Voor winkels zijn er weinig restricties, tenzij bekend is dat het object illegaal opgegraven is en/of gemeld had moeten worden.