Kunnen ‘Aandachtswijken’ de aandacht krijgen van archeologie?

Community archeologie in Nederland richt zich vooralsnog met name op ‘publieksvermaak’ en het brengen van inhoudelijke informatie. Het publiek mag mee doen aan een al geplande opgraving. Wat nou als we daar verandering in brengen: als niet het doel van de opgraving archeologische bevindingen zijn, maar juist samenwerking en verbinding tussen de bewoners? Wat nou als we niet de bewoners bij de archeologie betrekken, maar de archeologie bij de bewoners? Of moeten we ons daar verre van houden? We zijn tenslotte geen sociaal werker….

Vorige week heb ik de vraag gesteld: ‘Hoe groot kan de maatschappelijke relevantie van archeologie in Nederland worden? ‘ Ik denk dat we die vraag beter kunnen beantwoorden als we ook het potentieel eens nader bekijken: op welke manieren kan archeologie bijdragen aan oplossingen voor sociaal maatschappelijke problematiek?

Community archeologie
Een laagdrempelige en vaak toegepaste vorm van community archeologie is het betrekken van bewoners in het gebied waar archeologisch onderzoek plaats vindt. Deze vorm van community archeologie zorgt voor een saamhorigheidsgevoel binnen een gemeenschap. Een aantal recente voorbeelden van community archeologie projecten in deze context zijn Nijmegen Graaft, het onderzoek naar de Pieckepoort te ’s-Hertogenbosch, ArcheoHotspots en de Nationale Archeologiedagen. Het zijn projecten waar een groot publiek kennis kan maken met verschillende aspecten van de Nederlandse archeologie. Bij deze voorbeelden van community archeologie blijkt de interesse vanuit het publiek ongekend groot.

De nadruk lijkt bij deze projecten nog wel te liggen bij het aspect ‘publieksvermaak’ en het brengen van inhoudelijke informatie. Het publiek waardeert deze vorm. Vooral niet mee ophouden dus!
Maar… draai vanuit voorgaande insteek de boel eens om. Stel: er is een wijk waar ‘de bodem’ een beetje lijkt te missen. Er is geen eenheid, maar wel zijn er veel problemen. Er is weinig samenhang in de wijk, weinig trots. Wat nou als we daar een archeologisch project inzetten om de buurt meer binding te geven, dat gevoel van saamhorigheid. Wat nou als niet het doel van de opgraving archeologische bevindingen zijn, maar juist samenwerking en verbinding tussen de bewoners? Wat nou als we niet de bewoners bij de archeologie betrekken, maar de archeologie bij de bewoners?

Buurtparticipatie en leefbaarheid
Het rapport ‘Buurtparticipatie en leefbaarheid’ (RIGO Research en Advies, Amsterdam, 2012) brengt de samenhang tussen leefbaarheid en buurtparticipatie in beeld. Het rapport interpreteert buurtparticipatie als: het doen van vrijwilligerswerk in de buurt, meedoen aan buurtactiviteiten en in het algemeen bijdragen aan de leefbaarheid in de buurt. Buurtparticipatie heeft zo een positieve invloed op de ontplooiing en groei van leefbaarheid. Die positieve invloed van buurtparticipatie hangt samen met de sociaal stabiliserende invloed van participatie. In de buurt ontstaat een sociaal netwerk. De bewoners voelen een sterkere binding met de buurt en daardoor is er minder snelle doorstroming in een buurt en meer cohesie.

Archeologie als sociaal gereedschap in Hampden, VS
Een prachtig voorbeeld waarbij archeologie is ingezet als gereedschap in de ontwikkeling van deze buurtparticipatie vinden we in de Verenigde staten, in Baltimore (Maryland). De wijk Hampden is van oudsher een arbeiderswijk met een lange geschiedenis. In de laatste decennia heeft een demografische verandering plaatsgevonden, waarbij studenten en jonge gezinnen profiteerden van lage huizenprijzen. Deze instroom van nieuwe, in het algemeen rijkere bewoners heeft deze historisch wijk in Baltimore economisch en etnisch diverser gemaakt. Deze verschuiving heeft ook negatieve effecten. De positieve verhalen over de wijk brachten stijgende huizenprijzen mee, maar ook een stijging in onroerendgoedbelasting. Veel van de oude bewoners voelden zich gedwongen te vertrekken. In combinatie met de instroom van nieuwkomers, heeft deze exodus de langdurige sociale en ondersteunende netwerken verstoord.

Het Center for Heritage Resource Studies (CHRS) was ervan overtuigd dat een gevoel voor het verleden de bewoners ertoe kon brengen na te denken over de toekomst van de wijk. Zij organiseerden in eerste instantie een reeks openbare geschiedenis workshops. Vervolgens ontstond er een community archeologie programma met onder andere een zomer ‘fieldschool’. Leden van de gemeenschap werden bij alle fasen van archeologisch onderzoek in de wijk betrokken. De artefacten en kennis uit de archeologie worden ingezet om de gemeenschap te betrekken bij de herontdekking van het verleden van de regio en om te praten over de problemen van arbeid, klassenbewustzijn, en de gemeenschapsidentiteit in de 19e en vroege 20e eeuw.

De inwoners van Hampden hebben de gelegenheid gekregen om de banden met de arbeidersklasse en erfgoed van de wijk aan te halen en om dat erfgoed op te nemen in een gemeenschappelijke visie op de toekomst. Door onderdeel te zijn van de opwinding van archeologische ontdekkingen, voelen mensen zich een groep die samen iets bijzonders heeft meegemaakt. Het verbindt het verleden met het heden en creëert een gevoel van behoren, gemeenschappelijk erfgoed en identiteit. Het ontwikkelen van participatie van de gemeenschap in de archeologie biedt een ideale gelegenheid om dit gevoel van behoren te bevorderen.

Toepassing in Nederland
Ik heb de laatste tijd veel van dergelijke voorbeelden uit Engeland, Schotland, Duitsland en België voorbij zien komen en vraag me af: kunnen we deze vorm van community archeologie ook in Nederland toepassen? Kunnen archeologen die samenwerking met buurtverenigingen en sociaal werkers aangaan en elkaar versterken?

Ik denk niet dat archeologen dit alleen moeten doen, want zoals ik in het begin al aangaf: we zijn niet opgeleid tot sociaal werker. Maar dan blijft de vraag: weten de ‘oplossers’ ons te vinden als onderdeel van de oplossing?

Ik ben heel benieuwd hoe anderen de rol van archeologen zien in het kader van buurtparticipatie en community archeologie. Volgende week ga ik weer een stapje verder bij het in kaart brengen van het potentieel van de maatschappelijke relevantie van archeologie.

Nationale Archeologiedagen Foto: Marco Zwinkels

Biografie
Laatste Berichten

Marloes Van der Sommen

Marloes van der Sommen is een goed opgeleid archeoloog met ervaring binnen diverse takken van het archeologisch bestel en een honger naar kennis over aangrenzende disciplines. Alles wat ‘dieper’ gaat dan hetgeen we opgraven, heeft haar interesse.Ze zet zich in voor de draagvlakverbreding van haar vak en bouwt bruggen zowel binnen als buiten de archeologie.