Monumentenstatus en onderhoudsplicht

De laatste jaren zijn rechters bij aanwijzing van objecten tot beschermde monumenten sterker gaan letten op de financiële gevolgen daarvan voor de eigenaren van deze objecten. Bij in ieder geval de Raad van State is inmiddels het besef doorgedrongen dat met de beste wil van de wereld veel kloosters, fabrieken, scholen en landhuizen nooit rendabel meer kunnen worden, wat je er ook aan uitvoert. En dat deze panden als een zware bakstenen last rusten op de begroting van bedrijven en particulieren. Wie nu met deskundige onderbouwing aanvoert dat zijn oude machinefabriekje door een eventuele monumentenstatus nog dieper in de financiële prut wordt geduwd, vindt bij de rechter op zijn minst een luisterend oor.

Monumentenstatus verliezen
Onbekend bij vele erfgoedprofessionals en monumenteneigenaren is dat men bij de Minister ook een aanvraag kan indienen om van de monumentenstatus weer af te komen. Een dergelijke aanvraag wordt hetzelfde behandeld als een aanwijzing van een rijksmonument (artikel 3.4, lid 2 Erfgoedwet). Opnieuw wordt daarbij de monumentale status van het pand en de belangen van de eigenaren bezien. In het recente verleden meende de Minister een aantal malen een dergelijke aanvraag op nonchalante en wat hooghartige wijze af te doen totdat de Raad van State de Minister op de vingers tikte. Een serieuze mogelijkheid derhalve, die met beleid en zorg moet worden behandeld door de overheid.

Geen geld voor onderhoud
Recentelijk speelde zich op de Raad van Statelijke burelen in Den Haag een interessante zaak af. De eigenaar van een grote Veluwse villa uit rond 1900 kon door de woningcrisis zijn stulpje al geruime tijd niet verkopen. Het bijhouden van het waardevolle interieur en exterieur kostte hem klauwen met geld en het achterstallig onderhoud hoopte zich op. Zijn “uitzichtloze, benarde financiële situatie” werd door deze kosten alleen maar vergroot en hij wilde van de monumentenstatus van het pand af. Wat de eigenaar met het pand zonder een monumentenstatus wilde doen, wordt niet vermeld, maar een goed verstaander kan zich wel iets indenken (een woord dat rijmt op “zoop”).

In de lijn met de wet, maar toch verrassend oordeelde de rechter dat het gegeven dat een eigenaar -bot gezegd- te arm is om het onderhoud te betalen inderdaad een belang is dat moet worden meegewogen in de afweging van de Minister om al dan niet de villa te schrappen van de monumentenlijst. Helaas eindigde de zaak toch in mineur: bedoelde eigenaar had zijn droefmoedige smeekbede niet onderbouwd, zodat hij met zijn betoog niets opschoot.

Begrenzing onderhoudsplicht
Desalniettemin toch een belangrijke uitspraak. Alhoewel de Raad van State nog in de uitspraak uitging van de oude Monumentenwet, heeft dit toch een uitwerking op de Erfgoedwet. Deze legt eigenaren van monumenten namelijk een (onduidelijke) onderhoudsplicht op. De Raad van State geeft in ieder geval aan dat gebrekkige financiën een reden zou kunnen zijn om van een monumentenstatus af te komen: als tenminste de monumentenstatus voor forse extra en onredelijke onderhoudskosten zorgt in verhouding tot een “normaal” pand. In ieder geval wordt de onderhoudsplicht zo op een aparte wijze al een beetje begrensd. Bovendien wordt een mogelijke uitweg geschapen voor eigenaren van vervallen panden, waar geld voor onderhoud en herstel ontbeert.

Rest nog een doordenkertje: Wat als nu bijvoorbeeld een object van groot monumentaal belang (de Sneker waterpoort, het Muiderslot etc.) in handen zou zijn van een particulier, die op zwart zaad zit en duur onderhoud gericht op de beschermde waarden van het monument niet meer kan betalen. Mag dan ook de monumentenstatus vervallen?

The following two tabs change content below.

Johan Teters

Johan Teters is planoloog, milieukundige en historisch geograaf. Hij heeft als erfgoeddeskundige gewerkt bij diverse gemeenten, de provincie Noord-Brabant en bij de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak. Hij werkt nu freelance en heeft zich gespecialiseerd in erfgoedrecht en erfgoed in de ruimtelijke ordening. Daarnaast publiceert hij met enige regelmaat over historische geografie, monumentenzorg en erfgoedrecht.

Laatste berichten van Johan Teters (toon alles)

  1. Interessant artikel.

    Ik kan begrijpen dat iemands financiële situatie meespeelt bij de beoordeling of een pand van de monumentenlijst moet worden geschrapt. Zou het niet beter zijn om voor de aankoop van een rijks- of gemeentelijk monument als extra eis te stellen dat iemand voldoende financiële middelen danwel een goed ontwikkelingsplan achter de hand heeft, om te zorgen dat het schrappen van de monumentenstatus niet nodig is? In zo’n geval komt het schrappen van de monumentenstatus (wat onherroepelijk gaat leiden tot verval en sloop) wellicht in de praktijk minder snel aan de orde.

  2. Ik kan het ook wel begrijpen als dit wordt meegewogen. Een goed plan of financiële gezondheid toetsen lijkt me handig, maar niet voldoende: na enkele jaren kan alles totaal anders zijn geworden. Ten slotte denk ik dat de particuliere eigenaar van de Sneker Waterpoort niet gauw gehoor zal krijgen: dat object is veel te belangrijk. Daar is, lijkt mij, toch de monumentenstatus evident van belang. Die particulier zal misschien moeten worden uitgekocht of geholpen.

  3. Beste Andre,
    Dat kan je niet serieus menen, we leven in een vrij land en iedereen heeft het recht om een pand te kopen of het monument is of niet. Het is de overheid die de titel monument geeft en daarmee gaat zij een verplichting aan. Dat Bussemaker c.s. dat niet begrijpt is zorgelijk, want iedere monumenteneigenaar doet zijn/haar stinkende best om het kostbare bezit in stand te houden. Met een alsmaar dalend pensioen houd ik ook mijn hart vast als ik toch onverhoopt over 5 jaar de helft van het rieten dak van onze rijks-monumentale boerderij kan gaan vervangen, minstens 30k. De boerderij verkopen is een optie en als de verkoop rond is, moet die dan afketsen op misschien niet financieel draagkrachtig genoeg zijn van de koper om het noodzakelijke onderhoud te laten doen? En wie gaat dat bepalen, diezelfde overheid, nog meer regels, nog meer ambtenaren? Laten we maar gewoon zeggen dat de overheid verzaakt en de overheid zijn wij allemaal. Over een half jaar mag de juiste keuze maken.

  4. Geldt dit ook voor een gemeentelijk monument? Of alleen voor een Rijksmonument? Hier in Soest is ineens de status van gemeentelijk monument van een bedrijfspand komen te vervallen op het moment, dat de panden in de verkoop werden gebracht. Mag dat wel? Het kan toch niet zo zijn, dat je zomaar een monumentenstatus laat vervallen als dat je beter uitkomt?

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

We hebben zorg genomen om alle rechthebbenden voor hier gereproduceerde foto's te traceren, soms evenwel zonder succes. Iemand die in dit opzicht meent rechten te hebben wordt vriendelijk verzocht om contact op te nemen met de redactie van de Erfgoedstem.