Thermostaat Leiden Foto: Erfgoed Leiden
Staat u er wel eens bij stil hoe bijzonder het is dat u alle ruimtes in uw huis kan verwarmen? Alleen de allerrijksten konden zich voor 1945 de luxe van centrale verwarming veroorloven. De ontdekking van een tachtig jaar oude centrale thermostaat in een huis aan de Rijnsburgerweg in Leiden is dan ook zeer bijzonder.
De thermostaat is gemaakt van messing. De temperatuur is weergegeven in Fahrenheit. De zijkanten zijn open en voorzien van het patentnummer en bedrijfsnaam Minneapolis-Honeywell Regulator Co. Aangezien dit bedrijf in 1934 in Nederland een winkel opende, is de thermostaat te dateren rond 1934.
CV was voor 1945 helemaal niet alleen maar voor de allerrijksten. Er is centrale verwarming in Amsterdamse woningbouw voor de middenklasse uit begin jaren dertig (o.a. Wolkenkrabber en omstreken, maar als ik me niet vergis ook, ietsje later, in Bos en Lommer, en vast ook wel elders, er is nauwelijks onderzoek hiernaar gedaan). Bovendien werd het al in scholen, kantoren en ziekenhuizen toegepast.
Beste heer Stissi,
U heeft gelijk; het kwam in het interbellum voor. Maar Amsterdam liep hierin voor. Daar zijn een aantal middenklasse-wijken gebouwd met centrale verwarming (blokverwarming). De omschrijving (‘allerrijksten’) is, gezien dat feit, wat ongelukkig.
Toch zijn dit – nationaal gezien – naar mijn mening uitzonderingen. Het overgrote deel van de bevolking maakte kennis met centrale verwarming in de jaren vijftig en zestig. En daarnaast: het laten aanleggen van centrale verwarming in je al bestaande woning was een een dure aangelegenheid dat alleen voor de rijkere bevolking mogelijk was.
Er is inderdaad heel weinig onderzoek naar gedaan. Twee interessante boeken over centrale verwarming in Nederland vond ik: M. Stokroos – Verwarmen en verlichten in de negentiende eeuw en delen uit Gouden Jaren van Annegreet van Bergen. Over de ontwikkeling in het buitenland zijn meer boeken en artikelen.
Hartelijke groet,
Gertjan