Opinie: Het einde van Jan Pieterszoon Coen

Het beeld van slavenhandelaar Edward Colston stond op deze sokkel. Wacht Jan Pieterszoon Coen hetzelfde lot?
Het beeld van slavenhandelaar Edward Colston stond op deze sokkel. Wacht Jan Pieterszoon Coen hetzelfde lot? Foto: Caitlin Hobbs via wikimedia CC BY 3.0

In het buitenland zijn tientallen ‘gevallen helden’ van hun sokkel getrokken. Als ik naar de video’s kijk, moet ik aan onze Nederlandse beelden denken. De eerste vragen zijn alweer gesteld over Jan Pieterszoon Coen in Hoorn. Ik denk dat zijn dagen zijn geteld… Maar wat moeten wij, als erfgoedliefhebbers, hiervan vinden? Ik vond altijd dat we zoveel mogelijk beelden moesten behouden. Nu pleit ik voor sloop. Ik zal uitleggen waarom.

Informatie onvoldoende
Vier jaar geleden schreef ik, ook voor de Erfgoedstem, een artikel over aanstootgevende beelden. Ik ging in op Leopold II in Oostende en Jan Pieterszoon Coen in Hoorn. Twee historische personen waarmee wij ons vandaag de dag niet meer mee willen associëren. Sterker nog: we schamen ons voor hen. Toch concludeerde ik toen dat deze beelden moeten blijven staan – met informatie over hun wandaden.

Nu sta ik hier anders in. Ik stel mezelf ook andere vragen. Bijvoorbeeld: zal ik een traan laten als we deze beelden verwijderen? Antwoord: nee. Deze emoties zie ik wel bij de mensen die de beelden omtrekken. Wat zegt dit? En waar staan deze beelden symbool voor bij de tegenstanders? Waarom blijft dit zo’n pijnpunt? Op zoek naar antwoorden kwam ik onder andere een artikel en een documentaire tegen.

Beelden houden wond open
Het artikel heet Het verleden is een puinhoop. De schrijfster betoogt dat wij met ‘polderen en praten’ niet verder komen. De oplossing? Het kapotslaan van de beelden en het puin laten liggen. Daarna kunnen we het verleden pas bespreken. De documentaire (BBC) is genuanceerder maar heeft dezelfde boodschap. Het verwijderen van beelden geeft ruimte om over het verleden te praten. Zolang ze blijven staan, staan ze (letterlijk) tussen bevolkingsgroepen in. De beelden zijn het onderwerp van discussie – niet de geschiedenis zelf.

Wat vindt u?
Mijn mening is veranderd. Laten we Jan Pieterszoon Coen van zijn sokkel halen. Tegelijktijdig vind dit lastig. Want waar leg je de grens? Wat verwijder je wel en wat niet? We moeten dan  afwegingen maken, gebaseerd op de waarde van het beeld en de wandaden (of overtuiging) van de afgebeelde persoon. Is dit wel mogelijk? Wat is uw mening? En heeft u uw ook bijgesteld nu deze discussie blijft voortbestaan? En als u voor behoud bent, waarom is dat dan?

Gertjan de Boer

De korte documentaire van de BBC vindt u hier: https://www.bbc.com/news/world-us-canada-53005243

Het artikel van van Saarloos vind u hier: https://www.nrc.nl/nieuws/2019/10/04/het-verleden-is-een-puinhoop-a3975558 (betaalmuur)

  1. Mag ik u dit, ter informatie, (door)sturen? De tekst is van een welingelichte, erudiete, goed ingelichte, historica.
    Op basis van kennis een genuanceerde mening vormen is ook mooi.

    An activist group calling themselves “Heroes of never” last night defaced statues. In a statement they claim these are “dubious statues”. I would advise them to take a few history courses first. Take, for instance the statue of Piet Hein in Rotterdam.

    – First, naval admiral, some time pirate, Piet Hein was killed by a cannon ball off Calais in 1629 by Dunkirk pirates. That was six to seven years before the Dutch republic (via the WIC) became involved in slavery.

    – Secondly, Piet Hein explicitly opposed slavery. He captured a Portuguese ship with slaves off the coast of Brazil in 1627. He first tried to cure them from scurvy and before dropping them off on an island.

    – Thirdly, just before his death, he gave an interview to a Delft minister and said that you should treat natives with respect. “It must be remembered that they are human and not beasts,” Piet Hein said literally.

    Last but not least he owes his fame to his daring capture of a Spanish treasure fleet loaded with silver looted by the Spanish from the Spanish American colonies. That is why we have a song which every Dutch child used to know:

    ? Piet Hein his name is small
    His deads are great
    He captured the Spanish silver fleat! ?

    He was buried in Delft’s Oude Kerk.

    In short: perhaps first consult a historian before you start throwing with paint. Discussion is what we want, not vandalism.

  2. Geschiedenis kun je niet veranderen. Feiten zijn vaststaand.
    Wel kunnen in de tijd door nieuwe feiten anders tegen gebeurtenissen worden aangekeken of meningen veranderen.
    Dat maken feiten niet anders.
    Feit is dat slaven zijn vervoerd door de WIC.
    Feit is dat slavenhandel werd bedreven door Hollanders in de 17e en 18e eeuw maar ook door stammen in Afrika en door Arabieren. Zelfs vandaag aan de dag vindt er slavenhandel plaats.
    Allereerst ken de geschiedenis van het land waar je woont. Oordeel niet over zaken die je niet geheel overziet of gekleurd bekijkt vanuit jou standpunt.
    Coen was geliefd in het verleden Coen wordt nu verguisd. Hoe kijkt men er over 2 eeuwen naar. Weet jij het?

    Morgen is de kijk op historische feiten weer veranderd en hebben we al het oude vernietigd omdat de kijk erop even anders was.
    Wat kapot is kan niet worden hersteld.
    Jammer toch die beeldenstorm van de 16e eeuw. Nu zouden we met de beelden blij zijn. Ik bedoel maar……

  3. Dit was hetgeen als eerste in mij opkwam bij het lezen van dit artikel. Eigenlijk reageer ik nooit en door de gevoeligheid van dit onderwerp heb ik helemaal lang getwijfeld. Waarom schamen voor iets waar ik niet achter heb gestaan en wat ik niet heb gedaan? Niet achter de daden van deze man en ook niet achter de plaatsing van dit beeld. Niemand is zijn geschiedenis. “Forgiveness is giving up the hope that the past could have been any different, it’s accepting the past for what it was, and using this moment and this time to help yourself move forward.” ? oprah winfrey. All lives matter! Gebruik de geschiednis om ervoor te zorgen, dat er geen schending mensenrechten meer plaatsvindt en dat niemand zijn vrijheid onrechtmatig wordt genomen, overal op de hele wereld. In welke landen of plaatsen kun je nu het meest en het minst in vrijheid leven? En wat kan er tegen vrijheidsberoving worden gedaan, overal op de hele wereld? Dat zou de globale discussie moeten zijn. Of we zijn allemaal slachtoffer of we gaan allemaal met ons leven door en maken er wat van. Overigens word ik niet verdrietig van het weghalen van het beeld, maar wel van de reden waarom. Emotie helpt niemand vooruit en zorgt ervoor dat er geen wezenlijke verandering kan plaatsvinden. En verandering begint altijd bij jezelf.

  4. Treurig zo een reactie van iemand die bij Erfgoedstem werkt.
    Gebruik de beelden vooral om een discussie op gang te brengen over ons verleden. Stuk slaan of verwijderen is ontkennen van je verleden.
    Wat we IS hebben kwalijk genomen , nl oa. vernielen van historisch complex Palmyra, gaan we nu in eigen land goedpraten.

  5. De anti JPC gemoederen lijken wat oververhit en niet helemaal echt. Maar dat is zoals het is op dit moment en daarom is het beter dat het beeld tijdelijk op zolder wordt gezet.
    Dat JPC geen lieverdje was weten we al lang. Maar het is al zó lang geleden en zijn beeld was in feite een symbool voor hoe anders de tijden toen waren.
    Het verhaal gaat dat de Molukse mensen in Indonesië werden aangeduid met de “Zwarte Nederlander” want in hun ogen allemaal nazaten van JPC en zijn mannen.

    Zou het beeld van JPC verdwijnen dan verdwijnt ook de herinnering aan deze nasleep en het besef dat er andere tijden waren waarin de ontwikkeling van het denken over mensenrechten nog op gang moest komen.

  6. De vragen aan het eind zijn een stuk moeilijker te beantwoorden dan het weghalen van een beeld. Waar leg je de grens, inderdaad? En: welk precedent schep je? Nu zijn het mensen van kleur die zich tegen een herinnering aan het kolonialisme richten. Wat, als `mensen van geloof’ zich richten tegen beelden die hun op een andere manier onwelgevallig zijn – te bloot, te heidens? tellen hun emoties niet?
    Hoe representatief is overigens de groep die emotioneel een beeld wil omtrekken en stukslaan? Het klinkt cynisch, maar ik geloof niet dat tegen -in dit geval – Coen de bezwaren vanuit de Molukse gemeenschap kwamen, waarvan de17de-eeuwse voorgangers door zijn toedoen werden vermoord. Mag een andere groep dat namens de getroffenen wél doen?
    We hebben de mond vol van het belang van de “lokale gemeenschap” en haar `erfgoed’. Wat, als die gemeenschap zo’n beeld graag wil behouden, niet omdat ze de daden van de man goedkeurt of zijn herinnering wil vieren – als men al enig idee heeft wie de uitgebelde persoon was, of waarom het beeld daar is neergezet – maar “gewoon”, “omdat het daar altijd heeft gestaan”? is dat (niet) legitiem? :
    Nee, ook ik geef artistiek noch historisch een cent voor een 19de-eeuws Wien-Neerlands-Bloed-beeld. Ik schaam me er overigens ook geen seconde voor, niet voor het beeld en niet voor Coen – het zou een gekke boel worden als ik gebukt ging onder de erfzonde van iemand die ik niet als mijn voorvader of voorganger beschouw. Het is wel deel van een publieke ruimte die besproken kan worden maar waar niet zomaar in gegrasduind mag worden. Vind ik. Het is ook deel van een collectieve geschiedenis, of liever; geschiedenissen. Het is geen centrum van chauvinistische demonstraties, voor zover ik weet.
    Al met al: zeker niet stukslaan. Dat je pas daarna`het verleden kan bespreken’ is onzin.`, dat is de uitspraak van iemand (ik heb het artikel niet gelezen) die niets wil bespreken maar gelijk wil hebben. Weghalen en herplaatsen in een andere historiserende context, met Van Heutsz (en wie nog meer… Willem Drees, premier van de politionele acties? Willem II, koning van een roof- en slavenstaat? Trajanus, keizer van idem dito? klinkt sarcastisch maar we hadden het over grenzen) – daar zit wat in. Dáár kun je samen het verleden bespreken, voor zover daar dan iemand in geïnteresseerd is. Zo niet, is dat een gemiste kans voor alle mogelijke partijen, de dominante “witte” partij zeker niet uitgezonderd, om tot een paar decimalen achter de komma na te denken over een door weinigen gekend verleden. Tot dat moment moeten we geen iconoclasme tolereren, die tijd hebben we nog langer geleden achter ons gelaten dan het kolonialisme. Dus: laat die beelden nog maar even staan, for better or worse.

  7. het is enorm hypocriet een beeld stuk te slaan. Als je echt moeite hebt met het verleden betaal je schade vergoeding aan degenen die eronder geleden hebben.
    2
    en nog wat :haal eerst de balk uit je eigen oog om dan de splinter van de zgn foute helden te verwijderen. we (blank en zwart ) maken ons bijna allemaal massaal schuldig aan goedkope chocolade en kleding die door kinderslaven vervaardigd is of laten mensen in Afrika en China onder belabberde omstandigheden onze schone accu’s maken:

    https://www.autowereld.com/nieuws/autonieuws/id/27601/elektrische-auto-schoon-moet-je-eens-in-congo-gaan-kijken

    https://www.parool.nl/columns-opinie/excuses-voor-slavernij-bestrijd-dan-ook-moderne-slavernij-actief~bb51d7d3/

    dit zijn de echte slachtoffers van nu en die merken er helemaal niets van dat er ergens een beeld in de wereld aan diggelen gaat

  8. Een aanvulling op mijn eerdere reactie: in tegenstelling tot wat ik dacht te weten, weet ik nu dat wel degelijk demonstranten van Molukse afkomst zich tegen J.P. Coen hebben gericht. Mijn fout. Aan de rest van mijn betoog doet het weinig af. En verder : vorige week is in het Belgische Velzeke het aldaar in 1998 opgerichte standbeeld van Julius Caesar `gevandaliseerd’: beschadigd en voorzien van het graffito `krapuul’. Omdat ook een aantal plaatselijke heiligenbeelden zijn bespoten en/of onthoofd, denkt met aan vandalisme-zonder-meer en niet aan politiek gemotiveerd handelen. Maar dat `goed bedoeld’ voorbeeld slecht doet volgen, lijkt me duidelijk. Interessant is, waarom men nog geen 25 jaar geleden een compleet beeld van of all people Caesar plaatst. Het schijnt een speelse reactie op een beeld in het buurdorp Zottegem te zijn. Zo is er altijd wat met beelden en er valt een hoop uit te leren. Laat dus maar staan.

  9. Dank voor jullie berichten! Leuk om te lezen dat mijn artikel deze discussie heeft opgeroepen :). Daar hoopte ik op.

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

We hebben zorg genomen om alle rechthebbenden voor hier gereproduceerde foto's te traceren, soms evenwel zonder succes. Iemand die in dit opzicht meent rechten te hebben wordt vriendelijk verzocht om contact op te nemen met de redactie van de Erfgoedstem.