Erfgoed tegen wil en dank: monumenten voor gevallen helden

CC BY SA 3.0
Standbeeld Jan Pieterszoon Coen, Hoorn Foto: RCE via Wikimedia

Hoorn, Nederland, 16 augustus 2011. Het ging per ongeluk. Terwijl de kraan draaide raakte het met zijn achterwerk het bronzen beeld van Jan Pieterszoon Coen. Met een enorm kabaal stortte het sinds 1965 monumentale beeld meters naar beneden. Al voor het was gevallen hadden enkele inwoners van Hoorn een poging gedaan om de figuurlijk gevallen held te laten verwijderen. Ze wilden de man die duizenden onschuldige Javanen had gedood vervangen door een ‘echte Hoornse held’. Nu hij letterlijk gevallen was hoopten zij dat hij niet meer terug zou keren. Hoe dit verhaal afloopt vertel ik zo.

Leopold II en zijn Kongoleze onderdanen
Oostende, België, 15 januari 2004. Het ging niet per ongeluk. Een – nog onbekende – actiegroep zaagt een hand af van één van de Congolezen die rondom het, sinds 1981 monumentale, bronzen ruiterstandbeeld van koning Leopold II staan. Een weinig subtiele referentie naar het gebruik in Belgisch-Kongo om handen af te hakken van de inlanders die niet genoeg rubber ‘produceerden’. Doel van de actie was bewustwording van de gruweldaden, en protest tegen ‘de verheerlijking van een moordlustig rover’.

Verhit publiek debat
Zowel in Hoorn als in Oostende is er na beide incidenten heel veel gesproken (en evenveel gescholden). Twee kampen die elkaar totaal niet leken te begrijpen vlogen elkaar in de haren alsof ze zich persoonlijk aangevallen voelden. De commentaren onder de krantenartikelen zijn echt ongelofelijk fel. De ene groep was van mening dat de beelden hersteld moesten worden, de andere vond dat ze verwijderd – of tenminste niet hersteld – mochten worden.

Uiteindelijk hebben beide stadsbesturen anders gekozen. Vandaag de dag staat Jan Pieterszoon Coen weer op zijn sokkel terwijl Leopold II een hand minder heeft die hem toejuicht. In Hoorn is er dus gekozen voor terugplaatsing, maar wel met een nieuw tekstbordje waarin hij een krachtdadig en visionair bestuurder wordt genoemd, maar ook zijn gewelddadige optredens worden benadrukt. In Oostende daarentegen is de hand niet meer teruggeplaatst. Het Oostendse stadsbestuur oordeelde dat het beeld in zijn nieuwe toestand ‘beter de historische werkelijkheid’ weerspiegelde.

Dark heritage
Monumenten voor gevallen helden vallen onder dark heritage: erfgoed uit de donkere dagen van onze geschiedenis. Het zijn beelden voor personen die wij nu niet meer willen verheerlijken. Maar moeten we ze daarom verwijderen? Vind ik niet. Met de juiste informatieverstrekking moeten deze beelden juist blijven staan: bijvoorbeeld door uit te leggen waarom één van de Congolezen naast Leopold II een hand mist.

Een filmpje met extra uitleg over de verminking van het koloniale ruiterstandbeeld van koning Leopold II in Oostende (eigenlijk voor kinderen bedoelt, maar daarom niet minder interessant) is te vinden op dewereldmorgen.be.

The following two tabs change content below.

Gertjan de Boer

Gertjan de Boer (1989) werkt bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Als correspondent schrijft hij op persoonlijke titel. Hij studeerde Monumenten- en Landschapszorg in Antwerpen en werkte eerder bij Erfgoed Leiden, gemeente Groningen, gemeente De Ronde Venen en Natuurmonumenten.