Minister Bussemaker van cultuur is voornemens om een top 89 van objecten en structuren uit de wederopbouwperiode 1959-1965 in Nederland aan te wijzen als rijksmonument. Daarmee laat ze zien dat het Rijk het belangrijk vindt om ook het wederopbouwerfgoed uit de periode 1959-1965 goed te beschermen. Heemschut waardeert dit initiatief van de Minister zeer, maar vindt 89 objecten veel te weinig. Het Rijk vat hiermee haar eigen beschermingstaak te beperkt op. Een meer omvangrijke Rijksmonumentenlijst uit de wederopbouwperiode is zeer gewenst, omdat dit erfgoed zeer kwetsbaar voor aantasting en sloop. Evenzeer kan niet al het beschermingswerk aan provincies, gemeenten en particulieren overgelaten worden. Heemschut hoopte niet alleen dat meer gebouwen, maar ook meer werk van belangrijke architecten, in deze lijst zouden worden opgenomen. Zij vindt ook dat in deze nieuwe aanwijzingsronde bepaalde provincies, zoals Zeeland en het noorden van Nederland er bekaaid van afkomen. Bepaalde typologieën van gebouwen worden gemist, evenals de waardering van alledaagse objecten, zoals straatmeubilair. Een aantal panden zoals, de Amerikaanse ambassade, de 2e Visafslag Scheveningen, de Spoorbrug te Hengelo, de Sporthal Breda en de OLV Ter Noodkapel te Tilburg zijn suggesties door Heemschut, die op de lijst zijn terecht gekomen.
Voor een overzicht met afbeeldingen van de lijst van 89 potentiële wederopbouwmonumenten klik hier.
Voor bijlage met suggesties die ook op de lijst hadden gemoeten klik hier.
Voor top-89 potentiële rijksmonumenten per provincie klik hier.
Bescherming en erkenning voor wederopbouwerfgoed
Het is voor Heemschut en andere organisaties lang ploeteren geweest om aandacht te krijgen voor de bescherming van het wederopbouwerfgoed, of wel de waardevolle (landschaps-)architectuur en stedenbouw uit de periode tussen 1940 en 1965 in Nederland. Heemschut waardeert het dan ook dat de Rijksoverheid in 2007 voor de periode 1940-1958 en in 2013 voor de periode 1959-1965 haar verantwoordelijkheid oppakt en een aantal belangrijke objecten en structuren als rijksmonument aan wijst. Het Rijk geeft daarmee het goede voorbeeld aan provincies en gemeenten en natuurlijk de eigenaren om het wederopbouwerfgoed beter te beheren en beschermen. Dat is hard nodig, want het rijke wederopbouwerfgoed in Nederland aan kerken, scholen, wijken en andere objecten en structuren dreigt door desinteresse, onkunde en onwil voorgoed verloren te gaan, terwijl een nieuwe functie voor deze gebouwen goed mogelijk is.
Aanwijzingsproces
Op 18 maart maakt cultuurminister Bussemaker in het Evoluon in Eindhoven bekend welke 89 top-objecten uit de wederopbouwarchitectuur 1959-1965 zij wil aanwijzen tot rijksmonument. Daaropvolgend zal de lijst ter advisering naar de Raad voor Cultuur worden gestuurd alvorens de definitieve lijst vast komt te staan. De lijst met wederopbouwmonumenten is opgesteld door experts van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Zij hebben door middel van inventarisaties, selecties en waarderingen uiteindelijk een lijst met objecten en structuren samengesteld, die volgens hen de belangrijkste gebouwen en het werk van de belangrijkste architecten uit deze periode vertegenwoordigt. Erfgoedvereniging Heemschut spreekt haar waardering uit voor het werk van de RCE en voor het open en transparante aanwijzingsproces, waarbij ze als particuliere beschermingsorganisatie nauw betrokken mocht zijn. Bijzonder is verder dat er een wederopbouwweek wordt georganiseerd in de derde week van september 2013 om het erfgoed meer onder de aandacht te brengen.
Standpunt Bond Heemschut
In de eerste aanwijzingsronde van 100 monumenten uit de wederopbouwperiode 1940-1958 in 2007 heeft Heemschut een actielijst gemaakt. Deze keer is dat niet gebeurd, omdat de organisatie vanaf het begin betrokken was. Op meerdere momenten kon zij haar belang inbrengen. Erfgoedvereniging Heemschut heeft in de consultatierondes altijd gewezen op een uitbreiding van de lijst naar 250 – 300 objecten. Zij vindt het eindresultaat met 89 objecten dan ook zeer mager. Deze horen allemaal op de lijst thuis, maar een groot aantal belangrijke objecten wordt gemist, zoals het Kantongerecht te Eindhoven, de Nieuwe Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden, het Tomadohuis te Dordrecht, de Pius-X kerk te Echt, Park Transwijk te Utrecht, de Waalsdorpervlakte met het monument te Den Haag, of het Rosa Spierhuis te Laren. Wij voegen hier dan ook in de bijlage een aantal suggesties toe.
Heemschut benadrukt het belang van een goede en evenwichtige lijst, die rekening houdt met het werk van verschillende architecten, met een goede verdeling over de verschillende typologieën en een goede spreiding over het land. Ook hier is door de RCE een goede poging gedaan, maar er mist nog het een en ander. Belangrijk werk van een aantal architecten uit de wederopbouwperiode 1959-1965, zoals van Boosten, Zollner, Kruger, Hoen, Elffers, Galjaard en Kloos zou opgenomen moeten worden. Een aantal gebieden, zoals Zeeland en Groningen, krijgen amper aandacht. Meer objecten en structuren uit de gebieden buiten de Randstad en uit de kleinere steden in de Randstad zijn belangrijk om de lijst evenwichtiger te maken. Verschillende typologieën van gebouwen komen niet in de lijst voor, zoals agrarische en industriële gebouwen, grootwinkelbedrijven, politiebureaus, kazernes, ziekenhuizen en synagogen. Als laatste is de categorie van alledaagse objecten eigenlijk niet goed onderzocht. Het rijk zou eigenlijk ook iets van dit erfgoed vinden. Te denken valt aan: bushokjes, diepvrieshuisjes, straatmeubliair, wederopbouwboerderijtjes, strandkerken en reclameteksten. Ook zou er naast de bescherming van losse objecten een meer omgevingsgerichte benadering moeten worden ontwikkeld waardoor gebouwen meer in hun ruimtelijke samenhang behouden kunnen worden. De Minister hoopt hier op twee manieren vorm aan te geven, Ten eerste hoopt ze dat bij de aanwijzing van één gebouw op bijvoorbeeld een universiteitscomplex tot monument, dat de uitstraling zodanig is, dat de andere gebouwen op termijn ook behouden blijven. Daar gelooft Heemschut niet zo in. Ten tweede zijn 30 wederopbouwgebieden gevormd. De officiële status van deze gebieden is echter nog onduidelijk. Ook is de bescherming nog niet goed geregeld. Het blijkt dat in een aantal gebieden, het gebouwde erfgoed al goeddeels verdwenen is. In het ruilverkavelingsgebied van Beltrum (Gelderland) zijn alle verwijzingen naar het agro-industriële verleden van de plaats de afgelopen vijf jaar verdwenen. De bouwstenen die het historische verhaal van de industrialisatie van het platteland moeten vertellen zijn dus al weg.
Tot slot vraagt Heemschut aan de Minister om goed op te letten, dat lagere overheden ook hun verantwoordelijkheid nemen. Het goede voorbeeld van het Rijk zou opvolging verdienen. Gemeenten zullen dus in hun bestemmingsplannen rekening moeten gaan houden met het wederopbouwerfgoed. De belangrijkste gebouwen verdienen een plekje op de gemeentelijke of provinciale monumentenlijst. Heemschut gaat daar voor ijveren.
Persbericht Heemschut
Is die lijst van 89 ergens gepubliceerd?
Al gevonden.