Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
De afgelopen week heeft erfgoedvereniging Heemschut alle lokale erfgoedorganisaties in Nederland benaderd vanwege de problematiek rondom leegstaande kerken. Zoveel mogelijk stichtingen, verenigingen en actiegroepen zijn gevraagd om een digitale enquête over het onderwerp in te vullen. Bekijk de nieuwe vlog over kerkenvisies en vul de enquête in!
Zijn lege kerkgebouwen een probleem van ons allemaal, en wat moeten we doen om ze te behouden? Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ingrid van Engelshoven vertelde over kerkenvisies bij het programma Jacobine, afgelopen zaterdag op NPO2.
Dit jaar konden gemeenten voor het eerst financiële steun aanvragen voor het opstellen van een kerkenvisie. Inmiddels hebben al 69 gemeenten dit gedaan. 65 gemeenten hebben het aangevraagde bedrag toegekend gekregen. De overige 4 gemeenten ontvangen in mei volgend jaar bericht over hun aanvraag. Dat betekent dat per saldo in deze 69 gemeenten strategisch nagedacht wordt over een duurzame toekomst voor zo’n 1.800 van de ruim 7000 kerkgebouwen in Nederland.
Erfgoedsteunpunten hebben een “aanjaagfunctie” in het proces van kerkenvisies, vertelt Martin van Bleek, secretaris van het Netwerk Steunpunten Cultureel Erfgoed. “Soms zien mensen kerkenvisies als een soort lijst met herbestemmingsmogelijkheden. Maar het doel is dat kerken, overheden en burgers elkaar beter weten te vinden en met elkaar in gesprek gaan. De kerkenvisie beoogt begrip en openheid. Het is niet per se aan de erfgoedprocessteunpunten om een kerkenvisie op te stellen, maar in de ondersteuning van het proces hebben we een belangrijke rol.”
Op het visitekaartje van Frank Strolenberg van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed staat ‘programmamanager toekomst religieus erfgoed’. Strolenberg reist heel Nederland door om voorlichting te geven over kerkenvisies. Voor het opstellen van die visies heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 9,5 miljoen euro beschikbaar gesteld. Een niet onbelangrijk deel van dat geld gaat op aan procesbegeleiding. Strolenberg: “Dat komt omdat gemeente, kerkeigenaren en omwonenden vaak voor het eerst sinds jaren met elkaar om de tafel zitten.”
Hoe geven we onze kerkgebouwen een duurzame toekomst? Een actuele vraag voor veel gemeenten in Nederland. Mede door het teruglopend kerkbezoek staan kerkgebouwen onder druk. Om deze markante gebouwen te behouden is actie vereist. Daarom gaan steeds meer gemeenten aan de slag met een kerkenvisie. Van 2019 t/m 2021 kunnen gemeenten bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed financiële steun aanvragen om een kerkenvisie op te stellen. Inmiddels hebben 47 gemeenten dit gedaan. 15 gemeenten hebben het aangevraagde bedrag inmiddels toegekend gekregen. De overige 32 gemeenten ontvangen dit najaar bericht over hun aanvraag.
In het kader van de ontwikkeling van een duurzaam toekomstperspectief voor het religieuze erfgoed in Nederland; de zogenaamde ‘kerkenvisies’, vindt de Nederlandse Tuinenstichting (NTs) het belangrijk dat de kerkenvisies over meer dan alleen de gebouwen gaan. Veel kerkgebouwen en kloosters zijn omringd door groen, vaak als historisch onderdeel van het complex.
In 2018 gingen zes pilotgemeenten van start met het opstellen van een kerkenvisie. Tessa Beckman, coördinator van de pilot van de gemeente Amersfoort, vertelt over de eerste ervaringen. Eén van haar tips aan gemeenten die een kerkenvisie gaan opstellen: weet wat er speelt en bouw een netwerk op. “Bij de eerste gesprekken met de kerken en genootschappen in Amersfoort kwam er hier en daar best wat irritatie over ervaringen met de gemeente in het verleden naar voren. (…) Mensen werden nog wel eens van het kastje naar de muur gestuurd.”
Steeds meer kerken komen leeg te staan. Sloop dreigt. Minister Van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap stelde daarom onlangs 13,5 miljoen euro beschikbaar om ‘kerkenvisies’ te ontwikkelen: een gezamenlijk toekomstplan voor alle kerken in een gemeente. “Het is een enorme opgave. Het water staat veel kerkeigenaren aan de lippen”, zegt projectleider Frank Strolenberg van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Betrokkenen hebben vaak tegengestelde belangen en ideeën. Een erfgoedorganisatie wil graag monumentale kerken behouden, bewoners het icoon in hun dorp of wijk, overheden hechten aan een maatschappelijke invulling. “Keuzen worden onvermijdelijk.”
Het ministerie van OCW stelt 9,5 miljoen euro beschikbaar voor het opstellen van kerkenvisies en 2 miljoen euro voor het ondersteunen van vrijwilligers in de kerk. Dat zei minister Ingrid van Engelshoven maandag (19 november) tijdens de behandeling van de cultuurbegroting. De minister noemde drie toekomstmogelijkheden voor kerken. “Welke kerken willen we echt behouden voor de eredienst? Welke kerken krijgen een herbestemming? En welke kerken kunnen wellicht worden gesloopt?” Naast het praktisch ondersteunen van vrijwilligers in de kerk, wil de minister een vrijwilligersprijs in het leven roepen.
