Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
Eind februari zal België, mede namens Nederland, de Koloniën van Weldadigheid voorgedragen voor de titel Europees Erfgoedlabel. Naar verwachting besluit de Europese Commissie aan het eind van het jaar over de nominatie. Het Europees Erfgoedlabel wijst locaties aan die een sleutelrol hebben gespeeld in Europa en de totstandkoming van de Europese Unie.
Kwajongensstreken zullen van alle tijden zijn. Je mag er van uitgaan dat je eigen voorvader ook kattenkwaad uitgehaald heeft, maar normaliter kom je daar niets van te weten. Tenzij die voorvader in de koloniën van weldadigheid heeft geleefd, want dan komen de streken terecht bij de Raad van Politie en Tucht. Zomaar een greep.
De provincie Drenthe stelt uit het Drents Monumentenfonds 400.000 euro beschikbaar als laagrentende lening voor de herbestemming van de voormalige Tuinbouwschool in Frederiksoord. Het project is onderdeel van de gebiedsontwikkeling Koloniën van Weldadigheid. De voormalige Tuinbouwschool is sinds 21 december 2018 in eigendom van Zova B.V. en wordt gerestaureerd, verduurzaamd en verbouwd tot innovatiecluster en woon-/zorgvoorziening. “Met de lening behouden we beeldbepalend erfgoed in een cultuurhistorisch waardevol gebied: de Koloniën van Weldadigheid. Tegelijkertijd steunen we hiermee een innovatief zorgconcept, dat nieuwe kansen biedt voor opleidingen en werkgelegenheid”, aldus gedeputeerde Cees Bijl.
Niet komend jaar, maar in 2020 wordt een nieuwe poging gedaan om de Koloniën van Weldadigheid in Drenthe, Overijssel en België UNESCO-werelderfgoed te laten worden. Afgelopen zomer mislukte een aanvraag. Nu heeft ICOMOS, het adviesorgaan van UNESCO, aangegeven samen te willen werken aan een aangepast dossier. “Tegen deze samenwerking zeggen wij geen nee”, aldus de Drentse gedeputeerde Cees Bijl. Samen wordt gekeken hoe het belang van de geschiedenis van de koloniën beter kan worden verwoord. Minister Ingrid van Engelshoven heeft laten weten akkoord te zijn met het uitstel.
De Koloniën van Weldadigheid krijgen nationale bescherming door ze op te nemen in het nieuwe Besluit Kwaliteit Leefomgeving. Daarmee wordt voldaan aan een eis voor de UNESCO-werelderfgoedstatus. De landelijke stuurgroep die zich bezighoudt met de aanvraag van die status moet nog een besluit nemen, maar de provincie Drenthe verwacht dat die in november wordt genomen. Eerst worden nog gesprekken gevoerd met de direct betrokkenen in de koloniën. Er wordt duidelijk gemaakt dat de bescherming niet meer wordt dan het landelijk bekrachtigen van de beschermde afspraken en regelingen die er nu al zijn. Daarom wordt er geen verzet verwacht.
In de vroegere mandenmakerij in Wilhelminaoord, eigendom van de Maatschappij van Weldadigheid, komen 13 appartementen voor jonge mensen met autisme. De herbestemming van het rijksmonument uit 1901 past naadloos bij de al 2 eeuwen oude missie van de Maatschappij van Weldadigheid, vindt directeur Minne Wiersma. “Op deze manier herleeft het gedachtegoed van Johannes van Den Bosch. Net zoals de toenmalige kolonisten krijgen de bewoners van de appartementen een steuntje in de rug.” De herbestemming kost ruim 1,9 miljoen euro. De provincie Drenthe geeft een subsidie van twee ton, naast een lening van 1,3 miljoen. Het Nationaal Restauratiefonds legt vier ton op tafel.
Tweehonderd jaar geleden ontstond de Maatschappij van Weldadigheid, opgericht door Johannes van den Bosch. Deze idealist geloofde in de maakbaarheid van de samenleving door arme, ontwrichte gezinnen en paupers scholing en werk te geven. Om ze op die manier te ‘verzedelijken’ en ‘beschaven’. Voor de hardnekkig ‘onzedelijke’ en ‘onwillige’ armen kwam in Ommerschans en later in Veenhuizen een zogeheten strafkolonie tot stand. Hoe het er daar aan toe ging, lezen we in het boek ‘De strafkolonie’ van schrijver Wil Schackmann. Het boek is het laatste deel in een vierdelige serie over de Koloniën van Weldadigheid.
Strakblauw is de lucht nog niet boven de Koloniën van Weldadigheid, maar de Unesco-status gloort aan de horizon. Alle koloniën samen op weg, hoera, maar die eensgezindheid was ver te zoeken in de jaren voor 2010. ‘Veenhuizen’ en provincie hadden lak aan Frederiksoord en de Maatschappij van Weldadigheid. Hoe op het allerlaatste nippertje toch nog de enig juiste afslag naar Frederiksoord werd genomen. Natuurlijk is het jammer dat in het jubileumjaar van de Maatschappij van Weldadigheid de felbegeerde Unesco-status nog niet is binnengehaald voor alle koloniën in Drenthe, Overijssel en België. Maar de Koloniën van Weldadigheid gaan in de verlenging. Gedeputeerde Cees Bijl vocht zich in Bahrein, waar het werelderfgoedcomité bijeenkwam, terug in de wedstrijd.
De Koloniën van Weldadigheid worden dit jaar geen UNESCO werelderfgoed. UNESCO erkent de werelderfgoedwaardigheid van de koloniën, maar heeft aan Nederland en België gevraagd het nominatiedossier aan te passen en opnieuw in te dienen. Dit is nu precies 200 jaar na de oprichting van de eerste kolonie in Nederland en 25 jaar na de afschaffing van de Wet op de landloperij in België. De Koloniën van Weldadigheid zijn ’s werelds eerste, meest grootschalige en langst functionerende voorbeelden van landbouwkoloniën om armoede te bestrijden. Ze zijn voorlopers van onze verzorgingsstaat. Ruim een miljoen Nederlanders en Belgen hebben voorouders in de Koloniën van Weldadigheid.
UNESCO heeft de nominatie van de Koloniën van Weldadigheid om werelderfgoed te worden voorlopig afgewezen. Er is nog veel onduidelijk over waarom de verschillende koloniën in Nederland en België bij elkaar horen. Ook zijn er zorgen over latere aanpassingen die zijn gedaan aan de historische dorpsgezichten. De afwijzing is niet definitief. De Commissie voor het Werelderfgoed erkent dat de koloniën een bijzondere historische poging waren om armoede te bestrijden. Daarom wil het de Stuurgroep Koloniën van Weldadigheid een kans geven om de nominatie opnieuw te definiëren. Met aanpassingen zouden de koloniën het volgend jaar opnieuw kunnen proberen.
De Koloniën van Weldadigheid komen niet alle zeven in aanmerking voor de werelderfgoedstatus. Alleen het gebied rond Frederiksoord en mogelijk nog een tweede vrije kolonie zijn bijzonder genoeg. Zo luidt het harde oordeel van Icomos, een belangrijke adviseur van UNESCO. Het weinig flatterende advies is even slikken voor de Nederlands-Belgische stuurgroep die zich hard maakt voor de werelderfgoedstatus van de koloniën in Drenthe, Overijssel en Vlaanderen. De Drentse gedeputeerde Cees Bijl, voorzitter van de stuurgroep, zit desondanks niet bij de pakken neer. “De ervaring leert dat de uitkomst nooit slechter is dan het Icomos-advies.”
Koning Willem-Alexander heeft op 20 april de viering van het 200-jarig bestaan van de Maatschappij van Weldadigheid bijgewoond. Met vertegenwoordigers van de Maatschappij, de gemeente Westerveld en de provincie heeft de koning het terrein van de vroegere Tuinbouwschool bezocht. Scholieren en ondernemers presenteerden hier eigentijdse initiatieven op het gebied van wonen, werken en leren. Komend jaar start op deze locatie een academie waarin deze drie functies samenkomen.
