De stolp is hét landschappelijk icoon van Noord Holland. Onderzoek naar bijna 5.000 oude stolpboerderijen levert verassende ontdekkingen en waardevolle inzichten op. Conclusie: elke stolp verdient onze bijzondere aandacht, niet één ervan verdient het achteloos te worden gesloopt. De onderzoekers van adviesorganisatie MOOI Noord-Holland raden de overheid aan om stimulerend beleid in te richten en om de eigenaren desgewenst maatwerk en hulp te bieden bij instandhouding en benutting van deze unieke gebouwen en erven.
Ook raadt MOOI Noord-Holland de provincie en gemeenten aan om voor elke stolp die vóór 1966 is gebouwd, een sloopvergunning in te voeren. Dat betekent dat er overleg tussen de eigenaar en de gemeente plaatsvindt voordat besloten wordt of een stolp gesloopt mag worden. Op die manier kan men het benodigde maatwerk bieden en alternatieve opties voor een sloop verkennen.
Hoe staat het met de stolp?
Noord-Holland houdt van haar stolpboerderijen. Met hun piramidevormige daken vormen de stolpen belangrijke ijkpunten in het vlakke land, ze vertellen verhalen van onze rijke agrarische geschiedenis. Veel eigenaren zorgen heel goed voor hun stolp en investeren daar veel in. Toch blijkt dat er historische stolpen ‘zomaar’ uit het landschap verdwijnen, zonder dat daar goede argumenten voor zijn. Voor 84% van de historische stolpboerderijen geldt dat na een melding de eigenaar het gebouw zonder meer mag slopen. Maatschappelijke organisaties waarschuwden in de actie Red de Stolp al voor een geleidelijk maar onomkeerbaar verlies van dit kenmerkende gebouwtype en riepen de overheid op actie te ondernemen.
MOOI Noord-Holland inventariseerde in opdracht van de provincie Noord-Holland alle 4846 resterende historische stolpboerderijen en deed verrassende ontdekkingen. Het bleken er iets meer te zijn dan tot nu toe gedacht. De onderzoekers vonden onbekende pareltjes, stelden bijzondere deelcollecties samen en categoriseerde de gehele collectie op basis van landelijke uitgangspunten voor waardering van de cultuurhistorische waarde. Zo ontstond de waarderingskaart. Een flink aantal stolpen wordt voorgedragen om als monument te worden aangewezen. Bovendien kwamen de onderzoekers tot een genuanceerd en breed gedragen pakket aan voorstellen en maatwerk om zorgvuldige omgang met elke stolp te stimuleren.
MOOI Noord-Holland is bij dat onderzoek geholpen door tal van particuliere stolpeigenaren en allerlei organisaties: Archeologie West-Friesland, Bond Heemschut, de Vrije Universiteit, lokale en regionale historische verenigingen, gemeenten, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Landschap Noord-Holland. Een voor Nederland ongekend rijke samenwerking met een overweldigende oogst aan nieuwe kennis en draagvlak.
Werkwijze inventarisatie
Na degelijk voorbereidend onderzoek en het digitaliseren van de kadastrale kaart uit 1832, zijn door het zogenaamde stolpenteam alle stolpen geïnventariseerd. Als basis voor het veldwerk werd een kaart gebruikt die MOOI Noord-Holland eerder al had gemaakt op basis van de beeldbank van de Boerderijenstichting Noord-Holland, die nog niet volledig was. Vanaf de openbare weg is elke stolp gefotografeerd en overal is een brief in de bus gedaan met informatie over de inventarisatie en het verzoek om eventueel extra informatie aan te leveren. Daar kwamen overwegend positieve reacties op.
Het stolpenteam trof onderweg 114 historische stolpen aan die nog niet bekend waren uit eerdere inventarisaties. Ook waren er inmiddels tientallen stolpen gesloopt en vond men meer dan duizend stolpen die na 1965 veelal als woning zijn gebouwd. In sommige gevallen bleek de stolpboerderij op een hele andere plaats te staan dan men eerder dacht.
De onderzoekers hebben goed naar het stolpenerf gekeken en er is een rijke verzameling prachtige erven geregistreerd. Het team sprak met talloze trotse stolpeigenaren, werd vaak gevraagd naar de reden van de inventarisatie, stuitte soms op kritiek maar werd ook geregeld op de koffie gevraagd bij stolpeigenaren om oude foto’s en krantenknipsels te bestuderen en verhalen te horen. Waardevolle kennis die in de kaart is samengebracht en nog jaren van dienst kan zijn om deze bijzondere collectie gebouwen te koesteren.
Stolpenwaarderingskaart
Het eerste wat opviel: hoe veel de stolpen ook met elkaar gemeen hebben, er zijn toch ook heel grote verschillen. Daarom stelde MOOI Noord-Holland op basis van alle verzamelde informatie vier thematische collecties samen, en elke stolp kan in meerdere collecties vallen:
- Collectie De Stolp in het Landschap
- Collectie Het Bijzondere Stolperf
- Collectie De Stolpboerderij als Gebouw
- Collectie Stolpenverhalen
Aan iedere collectie heeft MOOI Noord-Holland in samenspraak met haar partners specifieke beleidsadviezen en mogelijke acties van de provincie of gemeenten gekoppeld.
De Collectie De Stolpboerderij als Gebouw omvat alle historische stolpen plus de nieuwbouwstolpen die op een historische locatie zijn gebouwd. De staat van onderhoud heeft niet meegewogen bij de indeling in ordes.
- Orde 1: Monumentwaardig.
- Orde 2: Karakteristieke/beeldbepalende stolp.
- Orde 3: De grote groep historische stolpen (voor 1966).
- Orde 4: Nieuwbouw (na 1965) op een historische plek buiten stedelijk gebied.
- Orde 5: Nieuwbouw (na 1965) op een historische plek binnen stedelijk gebied.
De Stolpenwaarderingskaart, met de verzamelde foto’s en informatie, is vanaf begin van 2022 voor iedereen in te zien via de website van de provincie.