Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
Na twee vondsten vorig jaar, is eind juli bij de bouw van een nieuwe terminal op de Maasvlakte een derde scheepswrak gevonden. De houten resten worden nu onderzocht door het Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam (BOOR).
In 1999 werd voor Stavoren een scheepswrak ontdekt. Hoewel al vaker naar het wrak is gedoken, zijn er nog altijd veel vragen. Daarom speurden maritiem archeologen uit Nederland en België vorige week naar antwoorden. Thijs Coenen, maritiem archeoloog bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, was één van hen. “Onze vondsten leveren heel wat kennis op over het leven aan boord en de manier van schepen bouwen. We brengen letterlijk en figuurlijk een stukje geschiedenis boven water.”
Maritiem archeoloog Yftinus van Popta van de Rijksuniversiteit Groningen heeft de naam van een in de jaren 70 bij Zeewolde geborgen scheepswrak achterhaald. Het blijkt de in 1893 in de Zuiderzee gezonken tjalk ‘De Drie Gezusters’ te zijn (zie video). Rond het wrak werden veertien kleine stukjes papier gevonden. Door de tekstfragmenten te bestuderen, heeft Van Popta het wrak kunnen identificeren. Bijzonder, want van de 450 wrakken in Flevoland is van slechts enkele de geschiedenis bekend.
Archeoloog Michiel Bartels brengt in zijn vrije tijd samen met vrijwilligers met een sonarboot de bodem van het Markermeer in kaart (zie video). Hij hoopt resten van de Slag op de Zuiderzee in 1573 te vinden. Tot zijn verbazing is er nog geen enkel scheepswrak uit die tijd aangetroffen. “Er zouden toch zeker een stuk of tachtig moeten liggen.” Toch is Bartels ervan overtuigd dat er met de nieuwe sonar aan boord vondsten zullen worden gedaan. Die vondsten wil hij gaan tentoonstellen in het Westfries Museum. “We zijn bezig met een jaarlijkse herdenking van de slag vanaf 2023.”
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed organiseert dit jaar een aantal praktijkopleidingen voor archeologiestudenten. De eerste maritieme fieldschool vindt plaats bij Zeewolde in Flevoland. Er wordt door studenten en vrijwilligers een klein vuilnisschip uit de 19e eeuw opgegraven. Nederland heeft een sterke band met het water. Om de verhalen van ons verleden te kunnen blijven vertellen, is een nieuwe generatie maritieme archeologen hard nodig. Vanuit Erfgoed Telt is extra geld beschikbaar gesteld om te zorgen voor volwaardige aanvullende opleidingen.
Op de Normandische stranden herinneren de nazi-bunkers nog aan de grote slag tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar ook onder water zijn de ruïnes van D-day zichtbaar. De wrakken van het oorlogstuig op de zeebodem zijn nu voor het eerst in kaart gebracht. Doel is het “onderwatermuseum” als werelderfgoed op te laten nemen bij UNESCO. Een team van Franse wetenschappers vond ruim 150 tanks, gezonken oorlogsschepen en landingsvaartuigen. “Het was zó indrukwekkend”, zegt teamleider Cécile Sauvage (zie video). “Je duikt tussen scheepswrakken die soms wel 200 meter lang zijn.”
In tien dagen tijd heeft een groot team in zandwinningsgebied Over de Maas vier historische schepen blootgelegd, gedocumenteerd en deels gedemonteerd. En er wordt op veel meer schepen gerekend. In totaal zijn er veertien ‘complete’ schepen gevonden in de afgelopen acht jaar, met aanwijzingen voor een vijftiende exemplaar. ,,Het zou me niet verbazen als voor het einde van dit jaar op twintig schepen zitten”, zegt archeoloog Nils Kerkhoven.
In een brief aan sportduikers in Nederland leggen de ministers van Defensie en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap uit wat wel en niet mag als er op scheepswrakken gedoken wordt. Dezelfde brief is op 3 juli 2018 aan de Tweede Kamer toegezonden. In de brief schetsen de ministers ook de ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Behalve dat de Erfgoedwet is aangescherpt om maritiem erfgoed beter te beschermen, is de samenwerking tussen professionals en vrijwilligers in de onderwaterarcheologie de afgelopen jaren geïntensiveerd. De brief is te lezen via de website van de Tweede Kamer.
Dankzij opgravingen wordt steeds meer bekend over het in 1740 vergane VOC-schip De Rooswijk én de opvarenden. Dat iedereen een smokkelaar was, bijvoorbeeld. Maandag werd een virtuele tentoonstelling geopend. Daar zijn ook een aantal van de munten te zien die aan boord zijn gevonden. Officieel nam De Rooswijk 36.000 zilveren munten mee. Het VOC-zilver heeft een hoog zilvergehalte. Maar bij de opgravingen kwamen ook veel munten naar boven met een lager percentage zilver. Het was smokkelwaar, concludeert maritiem archeoloog Martijn Manders die het project #Rooswijk1740 leidt voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Maritiem archeoloog Martijn Manders promoveerde op het erfgoed dat in de Waddenzee verborgen ligt. Een van de stellingen in Manders’ proefschrift is dat de onderzoekscapaciteit voor maritiem archeologisch onderzoek moet worden verdubbeld, omdat Nederland onder water zeker zo rijk is als boven water. Ook oppert Manders in zijn proefschrift om vijftig tot honderd scheepswrakken aan te wijzen en als een soort rijksmonumenten onder water te beschermen. “Zij moeten een canon voor de Nederlandse maritieme geschiedenis vormen. Voor die locaties moet geld komen om ze te beschermen, te monitoren en, als de bedreigingen te groot worden, op te graven.”
Voor de kust van Mexico is het bijna drie eeuwen oude wrak van een Nederlands schip gevonden. Vrijwel zeker een Zeeuw, zegt maritiem historicus Ruud Paesie in Middelburg. Het zou gezonken zijn in 1722. Laat dat nou precies in de periode vallen dat vooral Zeeuwse smokkelaars in die regio actief waren. Wat Paesie betreft wijst alles in de richting van een Zeeuws, waarschijnlijk zelfs Vlissings fregat: de locatie voor de kust van Sisal in het Caribisch gebied, het jaartal en het feit dat er over smokkelwaar aan boord van het schip wordt gesproken.
Hoe beheren we ons onderwatererfgoed? Dat is de hoofdvraag van het proefschrift van Martijn Manders. De maritiem archeoloog en programmaleider maritiem erfgoed bij de RCE promoveerde gisteren aan de Universiteit Leiden. Veel van ons onderwatererfgoed is onbekend. Maar we kunnen wel meer inschatten, onderzoeken en voorspellen dan we nu doen. Als we meer inzicht hebben, kunnen keuzes gemaakt worden over het beheren van vindplaatsen onder water. Daarbij is het in situ bewaren geen wondermiddel, maar een deel van de oplossing, net als opgraven en onderzoeken. Manders: “Alles staat en valt met draagvlak voor het erfgoed.”
