Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
In tien dagen tijd heeft een groot team in zandwinningsgebied Over de Maas vier historische schepen blootgelegd, gedocumenteerd en deels gedemonteerd. En er wordt op veel meer schepen gerekend. In totaal zijn er veertien ‘complete’ schepen gevonden in de afgelopen acht jaar, met aanwijzingen voor een vijftiende exemplaar. ,,Het zou me niet verbazen als voor het einde van dit jaar op twintig schepen zitten”, zegt archeoloog Nils Kerkhoven.
In een brief aan sportduikers in Nederland leggen de ministers van Defensie en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap uit wat wel en niet mag als er op scheepswrakken gedoken wordt. Dezelfde brief is op 3 juli 2018 aan de Tweede Kamer toegezonden. In de brief schetsen de ministers ook de ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Behalve dat de Erfgoedwet is aangescherpt om maritiem erfgoed beter te beschermen, is de samenwerking tussen professionals en vrijwilligers in de onderwaterarcheologie de afgelopen jaren geïntensiveerd. De brief is te lezen via de website van de Tweede Kamer.
Dankzij opgravingen wordt steeds meer bekend over het in 1740 vergane VOC-schip De Rooswijk én de opvarenden. Dat iedereen een smokkelaar was, bijvoorbeeld. Maandag werd een virtuele tentoonstelling geopend. Daar zijn ook een aantal van de munten te zien die aan boord zijn gevonden. Officieel nam De Rooswijk 36.000 zilveren munten mee. Het VOC-zilver heeft een hoog zilvergehalte. Maar bij de opgravingen kwamen ook veel munten naar boven met een lager percentage zilver. Het was smokkelwaar, concludeert maritiem archeoloog Martijn Manders die het project #Rooswijk1740 leidt voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Maritiem archeoloog Martijn Manders promoveerde op het erfgoed dat in de Waddenzee verborgen ligt. Een van de stellingen in Manders’ proefschrift is dat de onderzoekscapaciteit voor maritiem archeologisch onderzoek moet worden verdubbeld, omdat Nederland onder water zeker zo rijk is als boven water. Ook oppert Manders in zijn proefschrift om vijftig tot honderd scheepswrakken aan te wijzen en als een soort rijksmonumenten onder water te beschermen. “Zij moeten een canon voor de Nederlandse maritieme geschiedenis vormen. Voor die locaties moet geld komen om ze te beschermen, te monitoren en, als de bedreigingen te groot worden, op te graven.”
Voor de kust van Mexico is het bijna drie eeuwen oude wrak van een Nederlands schip gevonden. Vrijwel zeker een Zeeuw, zegt maritiem historicus Ruud Paesie in Middelburg. Het zou gezonken zijn in 1722. Laat dat nou precies in de periode vallen dat vooral Zeeuwse smokkelaars in die regio actief waren. Wat Paesie betreft wijst alles in de richting van een Zeeuws, waarschijnlijk zelfs Vlissings fregat: de locatie voor de kust van Sisal in het Caribisch gebied, het jaartal en het feit dat er over smokkelwaar aan boord van het schip wordt gesproken.
Hoe beheren we ons onderwatererfgoed? Dat is de hoofdvraag van het proefschrift van Martijn Manders. De maritiem archeoloog en programmaleider maritiem erfgoed bij de RCE promoveerde gisteren aan de Universiteit Leiden. Veel van ons onderwatererfgoed is onbekend. Maar we kunnen wel meer inschatten, onderzoeken en voorspellen dan we nu doen. Als we meer inzicht hebben, kunnen keuzes gemaakt worden over het beheren van vindplaatsen onder water. Daarbij is het in situ bewaren geen wondermiddel, maar een deel van de oplossing, net als opgraven en onderzoeken. Manders: “Alles staat en valt met draagvlak voor het erfgoed.”
De tragiek van een schip dat vergaat, de handel tussen de VOC en Azië, de parallelle economie van smokkelgeld, het perspectief van een dekschrobber die zich opwerkt tot VOC-gouverneur. Hoe de vondsten van de Rooswijk van afgelopen zomer ook worden getoond, als ze maar laten zien hoe de geschiedenis van Nederland verweven is met water. Het is maritiem archeoloog bij de RCE Martijn Manders’ missie om ervoor te zorgen dat mensen de rol van het water begrijpen. “Dat ze leren om het water als centrale punt in de samenleving te zien, nu, maar zeker in het verleden.”
In 1941 kwam de Britse SS Thistlegorm tot zinken door Duitse bommenwerpers. Negen mensen kwamen om het leven, het wrak ligt nog altijd op de bodem van de Rode Zee. De duik naar het wrak staat bekend als een van de mooiste ter wereld. Sinds vrijdag kan je die duik ook vanuit je stoel beleven, volledig in 360 graden. Onderzoekers van de University of Notthingham sloegen de handen ineen met de Egyptische Ain Shams en Alexandria universiteiten. Samen namen ze ruim 24.307 high-res foto’s. Zo wisten ze het oorlogswrak minutieus in kaart te brengen. Het resultaat is hier te zien.
Het Antikythera-scheepswrak bij het Griekse eiland Antikythera blijkt een bijna onuitputtelijke schatkist van oudheidkundige vondsten. Vorige maand deden onderwaterarcheologen opnieuw bijzondere ontdekkingen in het wrak (zie video). De vondst van een verweerde bronzen schijf stelt de onderzoekers voor een raadsel. Aanvankelijk werd gedacht dat het ging om een losgeraakt onderdeel van het Antikythera-mechanisme (een soort analoge computer met 29 bronzen tandwielen). Maar röntgenbeelden onthulden de afbeelding van een dier, waarschijnlijk een stier. Mogelijk is de schijf gebruikt als decoratie voor een meubel, maar het kan volgens de onderzoekers ook een afsluitplaatje of een werktuig zijn.
Op 28 september is de opgraving van het VOC-schip de Rooswijk in het duikseizoen van 2017 afgerond. De RCE, die dit project leidt, werkt samen met Historic England aan het vervolg van het project in 2017 en 2018. Uit het historisch onderzoek en de opgraving is naar voren gekomen dat zilversmokkel een belangrijke rol speelde in de VOC tijd. Dankzij de Rooswijk weten we steeds meer over hoe Nederlanders in die periode leefden en hoe het leven aan boord was, en wat de betekenis ervan was voor de economie: legaal maar ook illegaal.
Remy Luttik (43) duikt naar onbekende wrakken in de Noordzee en doet dan onderzoek naar de verhalen daarachter. Het begint met een stip op de kaart: wrak. Meestal volgt dan de duik-expeditie. Maar wie wil weten hoe een boot op de zeebodem eindigde, moet ergens anders zoeken. Het aantal onbekende wrakken waarvan Luttink de geschiedenis wist te achterhalen, loopt in de honderden. De geschatte 1.700 wrakken die de Noordzee telt, geven hem nog een half mensenleven aan mysteries om te ontrafelen. (Dit artikel bevindt zich achter een betaalmuur. Het is te lezen met een abonnement op de Volkskrant of Blendle.)
De maritieme archeologie in Nederland bevindt zich op een dieptepunt. Er is te weinig geld voor onderzoek naar scheepswrakken en de enige leerstoel voor maritieme archeologie van de RUG verdwijnt. Buitengewoon hoogleraar scheepvaartarcheologie André van Holk en zijn collega’s van andere universiteiten werken daarom samen aan een manifest dat ze na de zomer willen aanbieden aan het ministerie van OCW. Het manifest is een samenwerking van 60 organisaties die betrokken zijn bij de maritieme archeologie, zoals universiteiten, musea, vrijwilligers in de archeologie en Rijkswaterstaat. Het manifest moet tot meer aandacht voor het onderzoek van scheepswrakken leiden.
