Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
De afgelopen zeven maanden was VOC-schip Amsterdam, een replica van een Oost-Indiëvaarder die al sinds 1991 aan de steiger van Het Scheepvaartmuseum ligt, in groot onderhoud. De publiekstrekker is opgekalefaterd en keert op vrijdag 16 april 2021 weer terug naar de vaste plek aan de museumsteiger. Zodra het museum weer geopend is voor publiek, is het […]
Een gouden munt die werd gevonden in een sieradenkist in De Bilt, heeft bij een veiling het recordbedrag van 196.800 euro opgebracht. Het gaat om een munt uit 1728 die voor de VOC werd geslagen in een munthuis in Hoorn. Van deze zogeheten ducaton zijn er enkele tienduizenden in zilver geslagen, maar de gouden exemplaren zijn zeldzaam. Volgens veilingmeester Jacco Scheper van Heritage Auctions Europe in IJsselstein zijn er wereldwijd misschien tien tot twintig gouden exemplaren bekend. “Ze werden als nieuwjaarsgeschenk cadeau gedaan aan een burgemeester of een kapitein van de VOC.”
Het wrak van het VOC-schip ’t Vliegend Hert wordt bedreigd door paalwormen. Volgens een Belgisch-Nederlands onderzoeksteam worden delen van het wrak langzaam weggevreten door het weekdier. Het VOC-schip, 44 meter lang en 11 meter breed, verging op 3 februari 1735 voor de Belgische kust. De driemaster was net vertrokken uit de haven van Rammekens bij Vlissingen voor zijn tweede reis naar Batavia. In september 1981 werd het wrak ontdekt, op zo’n 18 meter diepte. Aan boord waren geldkisten en flessen wijn. De experts uit België en Nederland gaan de komende maanden bekijken welke maatregelen ze kunnen nemen om ’t Vliegend Hert te beschermen.
De historische scheepswerf in Rotterdam-Delfshaven staat op het randje van een faillissement. Op de werf wordt sinds 2001 gewerkt aan een replica van het schip ‘De Delft’ uit de 18e eeuw. Maar omdat er te weinig bezoekers naar de restauratie komen kijken, heeft de gemeente de subsidie voor de komende 4 jaar stopgezet. “Zoals het er nu voorstaat, houdt het op”, zegt interim-directeur Johan Breukels. Morgen (9 oktober) neemt het bestuur een beslissing over de toekomst van het linieschip dat in de 14 jaar van zijn bestaan werd ingezet om schepen van de VOC en de WIC te escorteren en te beschermen.
Het Amsterdamse Oostenburg wordt een nieuwe stadswijk. Na de zomervakantie starten de eerste grote bouwactiviteiten. De inschatting is dat er vanaf 2023 volop gewoond, gewerkt en uit kan worden gegaan. Het stedenbouwkundig plan sluit aan op de oude opzet van het eiland. Oostenburg, dat in 1660 speciaal voor de VOC werd opgeworpen, bestond oorspronkelijk uit vijf deeleilanden. Met uitzondering van het eerste eiland, waar ook werd gewoond, waren de eilanden bestemd voor werk. En niet zomaar wat werk: de VOC beschikte over een pre-industrieel bedrijfscomplex van ongekende schaal in Europa. Het stedenbouwkundig thema ‘stadswerf’ is dan ook zeer passend.
Bij een grote brand in Jakarta is vandaag Nederlands koloniaal erfgoed verloren gegaan. Een deel van het maritiem museum van Indonesië (Bahari Museum) ging in vlammen op. Het museum is gevestigd in voormalige pakhuizen van de VOC. De witte gebouwen met rode pannendaken stammen uit de 17de eeuw en behoren daarmee tot de oudste in de stad. De gebouwen werden door de VOC gebruikt om kruiden, thee en koffie in op te slaan. In 1976, 31 jaar nadat Indonesië zichzelf onafhankelijk had verklaard, werden de gebouwen omgeturnd tot maritiem museum. De gebouwen werden vorig jaar nog gerenoveerd.
De Nederlandse handelspost van de VOC op het eilandje Dejima bij Nagasaki was eeuwenlang het enige contact tussen Japan en de westerse wereld. Hij wordt nu in oude glorie hersteld. Toen de Nederlanders zich hier in 1641 gedwongen vestigden, had Japan net de Spanjaarden en Portugezen het land uitgeschopt. Hun evangeliseringsdrang was ze in het verkeerde keelgat geschoten. De protestante Nederlanders, vooral gezien als handelaars, mochten blijven, maar moesten naar Dejima. In 2000 werden de eerste gereconstrueerde gebouwen geopend. Nu staan er zestien. Ze fungeren als musea voor de geschiedenis van Dejima of zijn ingericht alsof er nog iemand woont.
Was de VOC wel zo dynamisch? Schepen van de Verenigde Oostindische Compagnie deden weken of zelfs maanden langer over een reis naar Azië dan die van vergelijkbare ondernemingen in andere landen. Een kwestie van zuinigheid en conservatisme, stellen econoom Peter Solar van de Université Saint-Louis in Brussel en economisch historicus Pim de Zwart van de Wageningen Universiteit, in The International Journal of Maritime History. De Zwart: “De mentaliteit van de VOC was behoudend. Dat had te maken met het monopolie dat zij had op de handel in specerijen als kaneel, kruidnagelen en nootmuskaat. Het ontbreken van concurrentie maakte gemakzuchtig.”
De VOC zal nooit meer zijn wat ze, in de perceptie van de meeste Nederlanders, lange tijd is geweest: ’s werelds eerste multinational die, in de woorden van historicus Alicia Schrikker (40), “gewoon lekker handel dreef” in het Verre Oosten. De VOC was ook kolonisator. En ze deed aan slavenhandel. Dat was, zegt Schrikker, weliswaar niet de kernactiviteit, maar het is ook weer niet zo dat slavenhandel uitsluitend iets was voor de WIC – de onfortuinlijke zusterinstelling van de VOC. De geschiedenis van de VOC moet, kortom, worden herschreven. Schrikker praat haar vakgenoten bij over “de koloniale mentaliteit” van de VOC.
Hoe de roemruchte VOC aan haar treurige einde kwam, kan bijna geen Nederlander vertellen. Een expositie in het Maritiem Museum Rotterdam vertelt er meer over. Onze landgenoten hadden er destijds geen trek in om de geschiedenis uit de doeken te doen. De Engelsen wel. Schilder Thomas Luny (1759-1837) legde het gebeuren bijvoorbeeld vast in een groot schilderij. Nu hangt het schilderij voor het eerst in het Maritiem Museum. Daar trekt het de aandacht in de expositie How we ditched the Dutch (Hoe wij de Nederlanders een loer draaiden), die 7 oktober van start ging.
Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam heeft een Virtual Reality-tijdreis ontwikkeld die de bezoeker terugvoert naar de Gouden Eeuw. In ‘Dare tot Discover – a VR Journey’ maakt de bezoeker een vlucht over de historische haven van Amsterdam, ziet hoe deze zich ontwikkelt en is getuige van de afvaart van een VOC-schip. Vanaf 14 december kan men het VR-spektakel beleven. Ook het Zeemagazijn, de huidige locatie van het museum, heeft een rol in de VR-tijdreis. Uitgangspunt voor ‘Dare to Discover’ is dan ook het schilderij ‘Gezicht op het IJ met ‘s Lands Zeemagazijn te Amsterdam’ (1664) van Reinier Nooms.
Tijdens een ijskoude winterstorm op 8 januari 1740 verging het VOC-retourschip De Rooswijk. Bijna drie eeuwen later organiseert de Nederlandse staat een expeditie. WNL volgt deze unieke expeditie. Kijk de aflevering hier!
