De stad Oss heeft ruim 55.000 inwoners en welgeteld negen gebouwen die zich rijksmonument mogen noemen. Helmond, een industriestad met een vergelijkbare geschiedenis van industrie, arbeiders en armoede is maar een klein beetje groter, maar heeft er 58. Daarnaast heeft Helmond nog eens 316 gemeentelijke monumenten, Oss heeft er 99. Dat zijn de cijfers.
Van de hele, indrukwekkende, industriële geschiedenis staat in Oss nagenoeg niets meer overeind en ook alle andere gebouwen die de ‘Bende van Oss’ in z’n context van bittere armoede en uitbuiting kunnen zetten zijn stelselmatig gesloopt. Hoe dat kan? Dat vraag ik me als geboren en getogen Ossenaar al jaren af. Feit is dat ik m’n hele leven heb moeten toekijken hoe het ene na het andere karakteristieke gebouw tegen de vlakte ging.
Sloop ‘Hotel Luijk’
Toen de vraag recentelijk weer eens actueel werd vanwege de dreigende sloop van een voormalig hotel uit 1885, heb ik eens een paar mensen gebeld. Waarom gaat het in Oss toch steeds weer mis?
Het verhaal van het hotel is vrij snel verteld, als ik het tenminste goed heb begrepen. Het pand aan de Spoorlaan is een flinke tijd geleden al eens voorgedragen als mogelijk gemeentelijk monument. De Monumentenkamer die daar in Oss over adviseert antwoordde ‘geen monument, niet uniek genoeg en door alle verbouwingen te ver aangetast’. Wel gaf de kamer aan dat het pand van (grote?) cultuurhistorische betekenis was.
Later in de geschiedenis is het voormalige hotel samen met een paar aanpalende gebouwen aangekocht door een projectontwikkelaar, naar zeggen voor 1,6 miljoen. Afgaand op de prachtige nieuwbouwplaatjes begrijp ik heel goed dat die projectontwikkelaar wel brood ziet in z’n eigen plannen. Op de plaats van het voormalige hotel komt een groot vierkant blok van vier verdiepingen met 18 appartementen en drie ‘commerciële ruimtes’.
Protest
Op de aankondiging dat het oude gebouw gesloopt ging worden ontstond er tumult onder een groep actieve inwoners, een protest dat vervolgens met een petitie doorsijpelde naar de Osse gemeenteraad. Daar is een motie ingediend en ik ving verder op dat de gemeente het pand voor 2,1 miljoen van de ontwikkelaar terug zou kunnen kopen. Dat zou dan ook meteen inhouden dat de gemeente zelf met het pand aan de slag zou moeten, met alle financiële gevolgen van dien. Het was voor veel mensen dan ook niet heel verbazend dat verantwoordelijk wethouder Wagemakers daar niet aan wilde. Zo rijk is de gemeente Oss niet.
Van meer betekenis voor mijn zoektocht naar de reden waarom in Oss zoveel gesloopt wordt was de ‘gastopinie‘ die de wethouder vervolgens in de lokale pers achterliet en waarin hij het besluit tot sloop toelicht. Hij laat daarin iemand zeggen: “dat op basis van valse sentimenten een illusie van een waardevol pand werd gecreëerd” en dat het enige dat nog origineel aan het pand, “misschien een deel van de dakgoten is”. Vervolgens zegt hij zelf “Terug in Oss heb ik ook ervaren dat niet alles wat oud is persé waardevol hoeft te zijn.”
‘Ze zien het gewoon niet’
Toen ik dat las dacht ik: dat is het! Ze wíllen misschien wel maar ze zien het gewoon niet. Het denken van de bestuurders lijkt gestopt te zijn bij het oordeel van de Monumentenkamer dat het gebouw geen monument is. Wat mist is een weidsere kijk op het grotere geheel.
De allure van een stad wordt niet bepaald door een paar individuele monumenten maar door de aaneenschakeling van de (kleine) herinneringen en bijzonderheden. De opmerking van de monumentenkamer dat het pand van (grote?) cultuurhistorische waarde is refereert daaraan maar lijkt bij de verdere besluitvorming geen grote rol te hebben gespeeld, ik vermoed omdat er in Oss misschien geen groter cultuurhistorisch kader is waartegen dit soort besluiten wordt afgewogen.
Dat de verder nog vrij intacte vroeg 20e-eeuwse gevelwand van de Spoorlaan opgezadeld gaat worden met een waarschijnlijk veel te groot en detonerend bouwvolume, lijkt nauwelijks in de afwegingen te zijn meegenomen. Dat er daarmee een domino-effect kan ontstaan waarbij bijvoorbeeld ook het naastgelegen Hotel Wilhelmina en de bijbehorende oude bioscoop een volgende aantrekkelijke prooi voor projectontwikkeling kan worden, is waarschijnlijk ook niet door iedereen voorzien.
En zo werkt dat: zonder een grotere cultuurhistorische visie, kan de aaneenschakeling van kleine, op zich (economisch) evidente besluitjes, uiteindelijk tot een identiteitsarme stad leiden, een stad waaruit alles met een beetje karakter lijkt te worden weggeschoffeld.
Hoop
Hoe dat kan verbeteren? Pfoe, ik hoop dat de nieuwe Omgevingswet misschien aanleiding kan vormen tot meer en vooral bredere cultuurhistorische visievorming. En ik hoop dat de mensen die zich nu druk hebben gemaakt over de dreigende sloop van dit pand zich meer verenigen en zich vaker laten horen. In heel Nederland zie je nu dat mensen zich meer actief gaan bemoeien met de historie van hun eigen gebouwde omgeving. Waarom zal dat dan ook niet in Oss gaan gebeuren?