Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
Weerman Gerrit Hiemstra gaf in zijn Rede van Fryslân aan dat het nog steeds in werking zijnde Yr. D.F. Woudagemaal in Lemmer vanuit het oogpunt van klimaatverandering en duurzaamheid niet meer van deze tijd is. Volgens Hiemstra moet er snel een nieuw en veel groter gemaal gebouwd worden, zodat Friesland klaar is voor de toekomst. Wel vindt Hiemstra dat het gemaal, dat sinds 1998 op de UNESCO-werelderfgoedlijst staat, moet blijven bestaan.
Jona Lendering blogt over het planetarium van Eise Eisinga in Franeker. “Het museum documenteert niet slechts een bijzonder planetarium, maar ook iets dat eigenlijk veel interessanter is: de intellectuele traditie van Friesland. Er is daar veel respect voor kennis en kunde en er zijn in Friesland vanouds veel autodidacten met een vaak praktische inslag. (…) Hun erfenis proef je nog altijd in Friesland: je merkt het in de omgang met erfgoed, die niet slechts is gericht op eenmalige kennismakingen maar tevens inspeelt op de intellectuele belangstelling van werkelijk geïnteresseerden. (U herkent mijn onbehagen over de limes.)”
Afgelopen weekend werden 3 Friese tradities bijgeschreven op de lijst Immaterieel Erfgoed: de Strontweek, het Sint-Piterfeest en het fierljeppen. De Strontweek bestaat uit 4 evenementen die allemaal iets met wind en water te maken hebben, waaronder de Strontrace. Het evenement werd in 1974 voor het eerst gehouden, geïnspireerd door het transport van Friese mest naar de bollenstreek. In Grou wordt op 5 december geen Sinterklaas gevierd, maar wel Sint-Piter op 21 februari. Sint-Piter heeft ook een lange witte baard, maar zijn tabberd is wit in plaats van rood. Hij rijdt op een Fries paard en wordt geassisteerd door 1 Swarte Pyt.
De restauratie van 24 eendenkooien in het kader van het project ‘Kongsi van de Eendenkooi’ is afgesloten. De landschapselementen met cultuurhistorische waarde kunnen er weer tegen. De kooien zijn van zowel natuurbeheerders als particulieren. Er zijn kooien waar nog wordt gevangen, kooien in ruste en kooien waar educatie het belangrijkste doel is. Wat de kooien gemeen hebben, is dat ze allemaal in de waddenregio liggen: 17 in Friesland, 3 in Groningen en 4 op Texel. Gedeputeerde Henk Staghouwer (Groningen): “Hier worden cultuur, natuur en historie met elkaar verbonden. Zo beseffen we hoe onze voorouders ooit het land hebben ingericht.”
Friesland staat op nummer drie in de lijst van Lonely Planet met Europese vakantiebestemmingen die ten onrechte over het hoofd worden gezien. Niet eerder eindigde een Nederlandse bestemming zo hoog op de jaarlijkse lijst van de wereldberoemde reisgids. Volgens Lonely Planet is Friesland een “verborgen parel” die vaak door internationale reizigers over het hoofd wordt gezien. Een belangrijke reden voor de hoge notering is dat de “gezellige en compacte” hoofdstad Leeuwarden dit jaar de Culturele Hoofdstad van Europa is. Verder roemt de reisgids het uitgestrekte landschap en de Friese Waddeneilanden.
Archeoloog Maaike de Haas registreert de bodemschatten die detectorzoekers opsporen in de drie noordelijke provincies (zie video). Sinds juli 2016 is het wettelijk verplicht om detectorvondsten te melden. Dat is moeilijk te handhaven, erkent De Haas. Maar de detectorzoekers in Drenthe, Groningen en Friesland blijken welwillend. De Haas registreert de vondsten in PAN (Portable Antiquities of the Netherlands). Deze database, opgezet naar Brits voorbeeld, heeft als doel oudheidkundige vondsten in privébezit te documenteren voor wetenschappers, musea en geïnteresseerden. Na bijna twee jaar telt de database 30.000 vondsten, afkomstig van 2500 locaties door heel Nederland. Van deze vondsten zijn maar liefst 4800 afkomstig uit Friesland.
Van 19 t/m 22 juli vaart een vloot van 80 historische (vracht)schepen door Friesland. De schepen begeleiden een vlot met boomstammen van Dokkum via Leeuwarden en Grou naar houtzaagmolen De Rat in IJlst, waar het hout wordt verwerkt. De 100 jaar oude Blazer TX33 (Poolster) fungeert als vlaggenschip. Met het initiatief vraagt stichting Hout-Vaert aandacht voor de maritieme geschiedenis van Friesland en specifiek voor Zweeds en Noors hout. Met hout uit die landen werden voorheen veel Friese boerderijen gebouwd. De tocht maakt de verbinding vanuit de rijke historie van de houtvaart naar de toekomstige mogelijkheden van hout.
In de hoger gelegen delen van Friesland is ruim 3.000 kilometer dykswallen en elzensingels te vinden. Dykswallen zijn houtwallen van een paar meter breed, met een grote variatie in begroeiing. Deze oude landschapselementen vertegenwoordigen een enorme biodiversiteit. Landschapsbeheer Friesland en het collectief van agrarische natuurverenigingen Noardlike Fryske Walden maken zich sterk voor behoud van de wallen en singels. Zeker gezien de discussie rond ‘landschapspijn’ en teloorgang van de biodiversiteit in agrarisch gebied, kunnen de oude landschapselementen een belangrijke positieve bijdrage leveren. Gepleit wordt voor een speciaal ‘landschapsfonds’ om het behoud van de wallen en singels te kunnen financieren.
Monumenten en het historische Friese landschap hebben flink te lijden van de snelle maatschappelijke veranderingen en de crisis. De gemeente Leeuwarden maakt dit duidelijk in een nieuwe nota over erfgoed. De bevolkingsafname op het platteland verzwakt de lokale draagkracht voor de instandhouding van onroerend erfgoed. De afname van het aantal boeren heeft tot gevolg dat veel monumentale boerderijen worden bedreigd met sloop. Daarnaast zet het efficiënter grondgebruik van moderne boeren het karakteristieke Friese terpenlandschap met zijn meanderende slootjes onder druk. Door de sterke afname van het aantal kerkgangers komen kerken leeg te staan.
“Als u langs komt, zegt u dan meteen “Heemschut”. Want ik ga wel eens bezoekers te lijf”, aldus Gerard Reve in een brief over de kapel en het kerkhof te Greonterp in Friesland aan de Bond Heemschut in 1970. De handgeschreven brief is te vinden in de onlangs aan de Archiefbank toegevoegde inventaris van het Archief van Heemschut. In de brief richt Reve zich “zonder enige hoop” dan toch tot de Bond met de vraag of zij de Friezen “met hun keelzieke klanken, die ze een taal noemen” tot restauratie kunnen manen.
In de jaren negentig verdween Ruud Nederveen van de ene op de andere dag uit zijn landhuis Harsta State in Friesland. Zijn aannemer en architect bleven lange tijd zitten met onbetaalde rekeningen. Mensen die Nederveen kennen zijn niet verbaasd. “Het werd hem allemaal te veel. Ruud is een poseur. Iemand die dolgraag van adel wil zijn, maar dat niet is, en die status ook absoluut niet kan waarmaken. Bovendien heeft hij geen geld. Het is ongelooflijk dat hij zo ver heeft kunnen komen.”
Diverse Friese panden krijgen een opknapbeurt. De provincie Friesland investeert vanuit het werkgelegenheidsprogramma Wurkje foar Fryslân dit jaar 1,5 miljoen euro extra in de subsidieregeling monumenten. Hierdoor bedraagt de subsidieregeling €3,7 miljoen. Dankzij het besluit kan een flink aantal monumentale en karakteristieke panden in Friesland investeren in restauratie, onderhoud en herbestemming. De gebouwen krijgen hierdoor een flinke opwaardering, en in sommige gevallen een nieuwe functie, waardoor ze in goede staat het landschap mee blijven bepalen.
