Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
Op 19 en 20 oktober, het eerste weekend van de herfstvakantie, bruist het van de activiteiten op Park Vliegbasis Soesterberg. In het kader van het themajaar Koude Oorlog organiseert de provincie Utrecht in samenwerking met het Utrechts Landschap, het Nationaal Militair Museum, gemeente Soest en gemeente Zeist een groots evenement.
Verspreid over de provincie Utrecht staan nog allerlei gebouwen die zijn neergezet ‘voor als de Russen zouden komen’. Deze monumenten vertellen het verhaal van een periode waarin Europa in de greep was van een oorlog die nooit uitbrak: de Koude Oorlog. Op zaterdag 26 oktober openen vier monumenten gratis hun deuren met allerlei activiteiten tijdens de Open Monumentendag Special Monumenten uit de Koude Oorlog.
Historisch stadsgeograaf Rutger Noorlander onderzoekt de geschiedenis van de Koude Oorlog in Alkmaar. Zijn opvallendste vondst zijn bakken met schotbalken die bij drie bruggen in de stad liggen. Bijna niemand weet dat deze balken relieken uit de Koude Oorlog zijn. Als de Sovjet Unie de dijken in de stad zou bombarderen, konden met deze balken damwanden worden gemaakt om te voorkomen dat het water uit de grachten weg zou lopen en er geen bluswater meer aanwezig zou zijn. De balken bewijzen dat Alkmaar de Koude Oorlog erg serieus nam, vertelt Noorlander. “De wil van de Alkmaarder was opvallend. Hij was betrokken.”
Het is alsof je even terug in de tijd stapt. “Een betonnen teletijdmachine”, lacht Mark Alphenaar van het Regionaal Archief Alkmaar. Alphenaar geeft een rondleiding in een bunker die in 1971 als nuclear chemisch onderkomen werd gebouwd (zie video). De reden van de rondleiding is de zoektocht van de gemeente Alkmaar naar verhalen van de Koude Oorlog. Want hoewel de spanningen tussen Oost en West nooit tot een climax zijn gekomen, zijn er naast deze bunker nog een hoop verhalen te vertellen over deze tijd. “Het is belangrijk dat deze geschiedenis bewaard blijft”, vindt ook Alphenaar.
Verstopt op verschillende plekken in Venlo liggen gigantische atoomkelders uit de tijd van de Koude Oorlog! Sommige zijn nog nagenoeg intact. Aflevering 5 van de serie Verborgen Verleden neemt je mee op een ondergrondse speurtocht.
De gemeente Zeist wijst de Zuluhal aan als gemeentelijk monument. Daarmee is sloop van de unieke hal op de voormalige vliegbasis Soesterberg na een jarenlange periode van onzekerheid eindelijk afgewend. Defensie wilde de hal, die momenteel in gebruik is als opslag, om redenen van kostenefficiency slopen en vervangen door een nieuwe, veel grotere hal. De plannen voor sloop stammen uit 2014. Veel historici vinden de hal uniek voor heel Europa. In de hal stonden tijdens de Koude Oorlog 24 uur per dag 7 dagen per week twee straaljagers klaar, die binnen 5 minuten de lucht in konden om het luchtruim te verdedigen.
Vrijdagmiddag 13 oktober is Luchtwachttoren 701 in Warfhuizen feestelijk geopend. Bijzonder was de aanwezigheid van 2 oud-luchtwachters die tijdens de Koude Oorlog op deze en andere militaire uitkijkposten werkzaam waren. De vrijwilligers van het Korps Luchtwachtdienst speurden destijds het luchtruim af, op zoek naar vijandige Russische vliegtuigen. Luchtwachttoren 701 maakte deel uit van een landelijk netwerk van 276 uitkijkposten dat tussen 1951 en 1956 werd aangelegd. De uitkijkpost verloor zijn militaire functie, maar bleef overeind en is nu één van de 19 nog bestaande luchtwachttorens. Het Groninger Landschap is zeer verheugd dat – dankzij de steun van velen – dit militair erfgoed is behouden.
Dat de Koude Oorlog een soort gewapende vrede was, is een misverstand, zo maakt het boek ‘Schuilen in Den Haag’ duidelijk. De Nederlandse regering hield rekening met een nieuwe oorlog. Omdat Den Haag als regeringsstad het belangrijkste strategische object was, werden tal van militaire objecten en ambtelijke en openbare schuilkelders gerealiseerd. De val van de Berlijnse Muur in 1989 en de daarop volgende ontspanning maakten deze objecten en schuilkelders overbodig, zodat dit ‘Erfgoed van de Koude Oorlog’ nu door vijf gedreven deskundigen kon worden geïnventariseerd in het informatieve en rijk geïllustreerde boek.
De luchtwachttoren in Scheveningen, de radar op de Waalsdorpervlakte, de noodzetels onder de ministeries, de openbare en privé-schuilplaatsen, de bunkers gebouwd door de Bescherming Bevolking; het zijn overblijfselen uit een bewogen tijd. De objecten en bijbehorende verhalen en geschiedenis weerspiegelen de spanningen en dreiging tijdens de Koude Oorlog (1948-1989).
In Den Haag zijn verrassend veel bouwwerken uit de Koude Oorlog bewaard gebleven. Bij de sloop van het gebouw van het ministerie van Binnenlandse Zaken kwam de noodzetel boven water. De gemeente heeft vervolgens een onderzoek laten uitvoeren naar de overgebleven schuilkelders door stichting Militair Erfgoed. Het resultaat, het boek Schuilen in Den Haag, werd vrijdag gepresenteerd. Ook is in het Atrium van het stadhuis vanaf 20 juli een expositie te zien over het onderzoek Schuilen in Den Haag, erfgoed van de Koude Oorlog.
Luchtwachttoren 701 in Warfhuizen, die tot medio jaren zestig diende om bij een eventueel gewapend conflict met de Sovjet-Unie vliegtuigen te kunnen spotten, wordt in opdracht van Het Groninger Landschap gerestaureerd. Deze organisatie heeft zich de afgelopen jaren samen met het Prins Bernhard Cultuurfonds ingezet voor het behoud van de voormalige militaire waarnemingspost.
De schuilkelder in de Noordertunnel van Utrecht CS moet binnenkort wijken voor de fundering van het nieuwe Noordgebouw. De Utrechtse fotograaf Frank van der Pol, gespecialiseerd in (panorama)foto’s, wilde de kelder vastleggen voor de toekomst. Samen met DUIC’s Arjan den Boer werd een ‘virtual tour’ gemaakt met 360º-opnames die (ook) met een VR-bril te bekijken is.
