Uniek glas-in-lood raam uit 1939 terug in Jongeriuskantoor

Herplaatst raam, Jongeriuskantoor Foto: Russcher Tekst & Beeld

Een bijzondere mijlpaal tijdens de restauratie van het iconische voormalige ‘Jongeriuskantoor’, het hoofdkantoor van de Jan Jongerius N.V. in Utrecht. De naar het ontwerp van glazenier Willem Mengelberg vervaardigde glas-in-lood panelen van 5 bij 7 meter zijn na bijna 40 jaar en na een grondige restauratie teruggeplaatst op de oorspronkelijke plek in de centrale hal van het Rijksmonument.

Toen de Utrechtse industrieel en Ford dealer Jan Jongerius (1888-1941) in 1939 gelijktijdig met het 25-jarig bestaan van zijn bedrijf het zilveren huwelijk met zijn echtgenote Heinnie vierde, kreeg hij het kunstwerk als bijzonder cadeau aangeboden door zijn personeel en enkele vrienden. Het glas-in-lood raam bestond uit 60 verschillende panelen en had een totale oppervlakte van zo’n 35 m2. Elk paneel van zo’n meter bij een halve meter gaf een voorstelling van Jongerius’ leven en van zijn bedrijfsactiviteiten. Mengelberg had enkele jaren eerder ook al het bijzonder fraaie glas-in-lood-plafond ontworpen in het woonhuis van het echtpaar Jongerius, de huidige Villa Jongerius (destijds nog Bastiaanshof geheten). Dit woonhuis, eveneens rijksmonument, bevindt zich pal voor het hoofdkantoor en dient tegenwoordig als evenementenlocatie.

Ondanks het feit dat elk afzonderlijk paneel zijn eigen verhaal vertelde, vormden ze met elkaar toch één geheel. Er was een grote boom te zien, een stamboom als het ware, die zijn takken uitspreidde over de 60 panelen met aan de stam de beide geboortehuizen van het echtpaar Jongerius.

Kleurrijke eyecatcher
Op het moment dat het glas-in-lood raam in 1939 werd geplaatst in het trappenhuis van het kantoor bestond het door Jan Jongerius zelf ontworpen gebouw drie jaar en verving het de oorspronkelijke beglazing van het trappenhuis van kleine pastelkleurige ruitjes. Deze pastelkleurige ruitjes zijn ook veel in kerken te zien.
Het glas-in-lood raam moet een bijzonder aantrekkelijke aanwinst zijn geweest voor het kantoor, een eyecatcher en paste goed bij de flamboyante ondernemer die er maar zo kort van heeft kunnen genieten. Jan Jongerius overleed in 1941 op 52-jarige leeftijd.

Na de oorlog ging het langzaam bergafwaarts met de Jan Jongerius N.V. tot het faillissement volgde in 1954. Alle bestaande gebouwen, loodsen, werkplaatsen, villa en hoofdkantoor kwamen in handen van het Ministerie van Defensie. In één van de later door Defensie nieuw gebouwde panden is in 1980 vanuit het toen al behoorlijk in verval geraakte kantoor het glas-in-lood raam herplaatst. Het raam verhuisde dus een paar honderd meter naar achteren. Bijzonder was dat bij het raam een omschrijving heeft gehangen van alle panelen welke in 1966 is gemaakt door een oud bedrijfsleider van de Jan Jongerius N.V.

In 2006 is de Stichting Vrienden van het Jongeriuscomplex opgericht met als doel het gehele Jongeriuscomplex (Villa, tuin en kantoor) te restaureren en te behouden voor de toekomst. Vanaf het begin heeft deze stichting zich ook ingezet om de historische glas-in-lood raam zijn plek in het kantoor terug te geven. In 2010 is dit daadwerkelijk gelukt en werd het formeel door kapitein ter Zee H.P.P. van Rede namens het Ministerie van Defensie overgedragen aan de Stichting in de persoon van toenmalig voorzitter Bernadette Jongerius een kleindochter van Jan.

Overdracht glas-in-lood Foto: Stichting Vrienden van het Jongeriuscomplex

Restauratie
In de loop der jaren waren de panelen helaas flink beschadigd geraakt en ook erg vervuild. Er zou dus hoe dan ook een flinke restauratie moeten gaan plaatsvinden. Ook waren er destijds nog veel vraagtekens m.b.t. de plannen rondom het Jongeriuscomplex en uiteindelijk is als eerste begonnen met de restauratie van Villa Jongerius. De glas-in-lood panelen zijn in 2011 alvast verwijderd uit het defensiegebouw door glasatelier Hagemeier en zijn vervolgens grondig gerestaureerd in het atelier van Hagemeier in Tilburg. Nu, 6 jaar later, zijn de panelen teruggekeerd naar de plek die ze verdienen. De plek die ze ooit hebben gekregen om een bijzonder moment in het leven en het bedrijf van Jan Jongerius te laten zien.

Terugplaatsen, een bijzonder moment
Sinds afgelopen voorjaar is de langverwachte restauratie van het kantoor aan de gang en langzaam krijgt het gebouw haar iconische uiterlijk weer terug. Het gebouw wordt net als de Villa herbestemd als evenementenlocatie en krijgt ook deels een horecafunctie.

Als fotograaf en tekstschrijver, gespecialiseerd in erfgoed met een verhaal volg ik in opdracht van restaurateur Heilijgers Bouw en de Stichting Vrienden van het Jongeriuscomplex deze restauratie op de voet. Het aanwezig mogen zijn en vast mogen leggen van de thuiskomst van de glas-in-lood panelen was een bijzondere ervaring mede doordat ik ook de restauratie van het glas-in-lood door glasatelier Hagemeier heb mogen vastleggen. De panelen zijn overigens in het oorspronkelijke stalen frame teruggeplaatst, maar er komt nu wel een glazen bescherming aan de buitenkant.

Sponsoractie
Met het herplaatsen van de glas-in-lood panelen krijgt het Rijksmonument in één klap veel van haar oude glans terug. Om de intensieve restauratie van de panelen te bekostigen heeft de Stichting Vrienden van het Jongeriuscomplex een sponsoractie bedacht. Een ieder die zich verbonden voelt met het historische glas-in-lood kan hierbij mede funder te worden. De mogelijkheid wordt geboden om een paneel te ‘adopteren’, neem hiervoor contact op met Dhr. Willem ter Steege, directeur van de stichting: wtersteege@stichtingjongerius.nl.

The following two tabs change content below.
André Russcher is als tekstschrijver en fotograaf gespecialiseerd in het vertellen van verhalen in woord en beeld over onder andere monumenten, transformatie- en herbestemmingsprojecten en (industrieel) erfgoed. Dit alles onder het motto: een mooie foto vertelt een verhaal en een verhaal wordt vaak versterkt door een mooie foto. Hij wil muren laten spreken en mensen hun verhaal over ‘als muren konden spreken gebouwen’ laten vertellen. Bekijk zijn werk op zijn website , Facebook , Instagram of volg hem op Twitter (@RusscherA).