Erfgoed inclusiever maken: weer een klusje voor de gemeente?

Boerenkool met halal worst… even voorstellen

De redactie van de Erfgoedstem gaat de komende maanden op onderzoek uit naar culturele diversiteit in de gebouwde erfgoedsector. Aan de hand van brieven nemen reporters Mina en Alma de lezers mee in hun zoektocht.

Amsterdam, 24 februari 2022

Beste Mina, 

Net als ‘verzamelnetwerker’ Jules, waarover je schreef in je vorige brief, ben ik de afgelopen tijd ‘de buurt ingegaan’ om met mensen te praten. In mijn laatste brief schreef ik je over een nieuw soort monument dat onze monumentenlijsten diverser kan maken: de moskeeën. Nu ben ik benieuwd naar wat Nederlanders met een niet-westerse achtergrond van het Nederlandse erfgoed vinden! En, hoe maken we ons oer-Hollandse erfgoed meer divers-toegankelijk?

Ons kaaskoppen-erfgoed is nogal in het nieuws geweest de afgelopen tijd. De beruchte Gouden Koets met haar slavenpaneel, de jodenkoek en de blanke vla, Zwarte Piet, maar ook de grachtengordel, waar aan bijna elk oud pand wel een bloederig verhaal kleeft. 

‘In de buurt’ ben ik gaan praten met een aantal mensen met een Surinaamse, Antilliaanse of Molukse achtergrond. Allemaal weten zij dat de grachtengordel bekostigt is met het geld van de slavenhandel, maar hoe zij zich daar over voelden was erg verschillend. De één was er emotioneel over: “Bij elk monument denk ik: prachtig werk, maar degene die dit heeft gemaakt is vast onderdrukt”. Terwijl het een ander weer niks deed.

Het gehele verhaal

‘Vertel het gehele verhaal’, is een leus die steeds maar weer terugkomt bij het woke-proof maken van de geschiedenis en het erfgoed. Bij het ene na het andere museum of monument duiken tentoonstellingen op over het slavernijverleden. ‘Het gehele verhaal vertellen’ was ook de rode draad door mijn ‘buurtgesprekken’. De een zag de tentoonstellingen als een goed startpunt om dit te doen, de ander vond een inclusief geschiedenisonderwijs vooral belangrijk, en weer een ander stelde een leuk idee voor ter afwisseling van de tentoonstelling: een label.Net zoiets als een energielabel dat je op koelkasten vindt, maar dan plak je het op een gebouw. Het label geeft eigenlijk een score: hoeveel bloedgeld kleeft er aan een gebouw?”. Wat vind jij van dat idee, Mina?

Thuis voelen

Na een aantal gesprekken kon ik wel een bepaalde trend ontdekken. De personen die zich goed thuis leken te voelen in Nederland, waren eigenlijk vrij nuchter over het slavernijverleden. Terwijl ik bij de mensen die emotioneler waren over het verleden, een onzekerheid voelde. Zo sprak ik een Surinaams-Hindoestaanse vrouw die al meer dan vijftig jaar in Nederland woont, maar zich toch een buitenstaander bleef voelen. Ze wilde erkenning van haar eigen cultuur in de vorm van een standbeeld, een straatnaam of zelfs een eigen wijk: een plek waar ze zich thuis kon voelen. 

Toen moest ik denken aan een gesprek dat ik een tijdje geleden had met Aziem, ook van Surinaams-Hindoestaanse afkomst. Hij voelt zich verbonden met het Rotterdamse erfgoed, vertelde hij mij, bijvoorbeeld met de kerk tegenover zijn huis. Niet dat hij christelijk is of er ooit een dienst heeft bijgewoond, maar gewoon omdat de kerk in Rotterdam staat. Het feit dat hij zich thuis voelt in zijn stad, is voor hem genoeg om ook verbinding te voelen met het erfgoed.

Echt Rotterdams

Thuis voelen, of jezelf een inwoner (Rotterdammer, Limburger of Twentenaar) voelen, lijkt samen te hangen met het omarmen van de lokale geschiedenis en erfgoed. ‘Echt Rotterdams Erfgoed’, een project van Museum Rotterdam, speelt daar mooi op in. ‘Echt Rotterdams Erfgoed’ is een ‘collectie’ van mensen, voorwerpen, verenigingen, gebouwen die écht Rotterdams zijn. “Voor sommige mensen zegt een landelijke monumentenlijst niet zoveel, dan is Echt Rotterdams Erfgoed wat aansprekender, het staat dichterbij”, vertelt curator Nicole van Dijk me. Daarnaast werkt Nicole voor stichting Wijkcollectie, die nog verder inzoomt naar wijkniveau. Deze stichting wil erfgoed inzetten om de bewoners van Rotterdam zich beter thuis te laten voelen. Wijkcollectie richt zich vooral op het immateriële erfgoed: de verhalen. Nicole: “Als je de verhalen van de buurt kent waarin je woont, kun je de onderlinge relaties binnen een buurt versterken en zal men zich beter thuis voelen.”

Je zou dus kunnen zeggen dat men zich makkelijker met erfgoed kan identificeren op lokaal dan op nationaal niveau. Herken jij dat, Mina? Zou jij voor mij eens te rade willen gaan bij gemeentes? Herkennen zíj́ dit? Spelen ze er op in? En wat doen zij eigenlijk om hun erfgoed diverser te maken? 

Groet,

Alma