Nieuws en actualiteit over erfgoed en archeologie
De feestdagen staan weer om de hoek. Kerkgebouwen openen hun deuren voor speciale kerstnachtdiensten, zoals de Domkerk in Utrecht waar bezoekers al uren voor aanvang buiten in de rij staan. Maar ook andere kerstactiviteiten trekken een breed publiek naar de kerk. Misschien bezoekt u dit jaar een uitvoering van Bachs Weihnachtsoratorium, of struint u liever een sfeervolle kerstmarkt af. Deze kerstspecial van De Open Deur inspireert met vier bijzondere voorbeelden.
Op het visitekaartje van Frank Strolenberg van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed staat ‘programmamanager toekomst religieus erfgoed’. Strolenberg reist heel Nederland door om voorlichting te geven over kerkenvisies. Voor het opstellen van die visies heeft het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 9,5 miljoen euro beschikbaar gesteld. Een niet onbelangrijk deel van dat geld gaat op aan procesbegeleiding. Strolenberg: “Dat komt omdat gemeente, kerkeigenaren en omwonenden vaak voor het eerst sinds jaren met elkaar om de tafel zitten.”
Steeds meer kerken komen leeg te staan. Sloop dreigt. Minister Van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap stelde daarom onlangs 13,5 miljoen euro beschikbaar om ‘kerkenvisies’ te ontwikkelen: een gezamenlijk toekomstplan voor alle kerken in een gemeente. “Het is een enorme opgave. Het water staat veel kerkeigenaren aan de lippen”, zegt projectleider Frank Strolenberg van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Betrokkenen hebben vaak tegengestelde belangen en ideeën. Een erfgoedorganisatie wil graag monumentale kerken behouden, bewoners het icoon in hun dorp of wijk, overheden hechten aan een maatschappelijke invulling. “Keuzen worden onvermijdelijk.”
Het ministerie van OCW stelt 9,5 miljoen euro beschikbaar voor het opstellen van kerkenvisies en 2 miljoen euro voor het ondersteunen van vrijwilligers in de kerk. Dat zei minister Ingrid van Engelshoven maandag (19 november) tijdens de behandeling van de cultuurbegroting. De minister noemde drie toekomstmogelijkheden voor kerken. “Welke kerken willen we echt behouden voor de eredienst? Welke kerken krijgen een herbestemming? En welke kerken kunnen wellicht worden gesloopt?” Naast het praktisch ondersteunen van vrijwilligers in de kerk, wil de minister een vrijwilligersprijs in het leven roepen.
De komende tien jaar komen duizenden kerken leeg te staan. Sloop van de karakteristieke gebouwen is vaak geen optie. Maar je kunt niet van elke kerk een theater of restaurant maken. De Gelderlander geeft vijf willekeurige voorbeelden van Gelderse kerken die hun religieuze status hebben verloren. Eén van die kerken is de OOnbevlekt Ontvangen-kerk in Deest. De kerk is verkocht, maar niet aan de partij die de meeste dorpelingen graag hadden gezien. Een lokaal initiatief wilde van de in 1953 gebouwde kerk een gezondheidscentrum maken, waarbij de kerk openbaar toegankelijk zou blijven. De financiering kwam echter niet rond.
Kerken en kloosters bepalen in Europa in belangrijke mate de identiteit van een dorp of stad. Door ontkerkelijking verliezen veel van deze gebouwen hun economische basis of hun oorspronkelijke functie en daarom wordt gezocht naar nieuw gebruik en nieuw publieksbereik. Dit jaar is het 400 jaar geleden dat de Dordtse Synode werd gehouden. Honderd van de beste calvinistische theologen uit verschillende landen kwamen in 1618-1619 bij elkaar. Tijdens ‘Ode aan de Synode’ exposeert de vermaarde Groningse schilder Henk Helmantel in de Grote Kerk in Dordrecht.
“De Groningers zelf weten iets wat de rest van Nederland pas na de aardbevingen begint te ontdekken”, schrijft Wilma Kieskamp in een column in Trouw. “Op het platteland van Groningen staan de fraaiste villa’s, boerderijen en de oudste kerken van Nederland. De gasbel ligt onder de statige villa’s van Loppersum, vele daarvan ontworpen door architect Oeds de Leeuw van Wieland. Het gas wordt gewonnen van onder mooie huizen van de Amsterdamse School, in bijvoorbeeld Onderdendam. Onder herenboerderijen bij Zeerijp. Veel van dat moois werd gebouwd toen Groningen dankzij het graan honderd jaar geleden zijn ‘champagnejaren’ beleefde.”
Steeds meer Haagse kerken dreigen te verdwijnen. Het CDA in de gemeenteraad stelt voor om een gemeentelijk kerkenfonds op te richten om zo sloop van lege kerken te kunnen voorkomen. “De gemeente heeft nu geen rol en kijkt toe naar de ontwikkelingen die plaatsvinden tussen kerkbesturen aan de ene kant en ontwikkelaars aan de andere kant. De regie ontbreekt en daardoor dreigen veel beeldbepalende kerkgebouwen te verdwijnen.” Lijsttrekker Karsten Klein zegt dat daarmee “een deel van de ziel uit de stad verdwijnt”. De partij neemt in haar verkiezingsprogramma vijf miljoen euro op voor een kerkenfonds.
Steeds meer kerken moeten sluiten. Afgelopen zondag gooiden Brabantse kerken daarom de deuren open. Bezoekers mijmerden over het verleden en dachten mee over de toekomst tijdens de Brabantse Openkerkendag. In het buitenland, daar bezoeken mensen de gebouwen wel. Op vakantie slenteren ze van kerk naar kerk, kijken verwonderd om zich heen en steken een kaarsje aan voor oma. Eenmaal terug in Nederland zijn ze al het moois snel vergeten. Acht op de tien mensen komen nog nauwelijks in de kerk, bleek uit onderzoek van de Radboud Universiteit.
Meer dan 80% van de Nederlanders bezoekt geen kerk meer. Dat geldt helemaal voor jongeren. Tegelijkertijd zullen zij straks het rentmeesterschap voor kerken op zich moeten nemen. Dus de vraag is: hoe interesseren we hen voor deze gebouwen, de interieurs en de culturele, maatschappelijke en historische waarden waar dit religieus erfgoed voor staat? De blikOPENer wil handreikingen bieden aan eigenaars en beheerders van kerken. Want de denk- en leefwereld van jongeren lijkt vaak ver verwijderd te zijn van die van de huidige eigenaars en beheerders. De toolkit werd gisteren gepresenteerd tijdens de Brabantse Open Kerkendag.
Op 24 november werd in de St. Josephkerk in Utrecht het project ‘Open Kerken en Kloosters’ met een symposium afgesloten. Dit project startte ruim een jaar geleden met als doel deelnemers de mogelijkheid te geven hun beeldbepalende gebouw op een onderscheidende manier open te stellen voor een breder publiek. Met steun van externe professionals en een projectbudget deden de organisaties een aanzet om hun ambities op dit vlak te realiseren. Tevens dienen ze als voorbeeldprojecten voor anderen. VSBfonds stelde hiervoor € 150.000 beschikbaar. In het project werkten de RCE, het VSBfonds en Museum Catharijneconvent samen.
Monumenten en het historische Friese landschap hebben flink te lijden van de snelle maatschappelijke veranderingen en de crisis. De gemeente Leeuwarden maakt dit duidelijk in een nieuwe nota over erfgoed. De bevolkingsafname op het platteland verzwakt de lokale draagkracht voor de instandhouding van onroerend erfgoed. De afname van het aantal boeren heeft tot gevolg dat veel monumentale boerderijen worden bedreigd met sloop. Daarnaast zet het efficiënter grondgebruik van moderne boeren het karakteristieke Friese terpenlandschap met zijn meanderende slootjes onder druk. Door de sterke afname van het aantal kerkgangers komen kerken leeg te staan.
